نفس‌هایی که مغز را خاکستر می‌کند

خاطراتم را مرور می‌کنم. پارسال سفر قشم چه روزهای خوبی بود با همسفرانی همدل، از سرمای زمستان شیراز به هوای مطبوع ساحل خلیج فارس پناه برده بودیم. خانواده رحیم‌نژاد بسیار خونگرم و دوست داشتنی و آرام بودند با فرزندان آن‌ها ملیکا و حسین، در سواحل هرمز، مراکز خرید و جنگل‌های حرا با ذوق و شوق طبیعت را می‌گشتیم و لذت می‌بردیم. بعد از اتمام سفر وقتی به شیراز رسیدیم با توجه به برفی که در آن روز باریده بود هوا آنقدر سرد بود که دلمان نمی‌خواست از اتوبوس پیاده شویم. حدود ساعت یک بامداد از همسفران خداحافظی کردیم و همه به خانه‌هایمان رفتیم، اما کمتر از ۸ ساعت بعد خبر شوکه کننده‌ای، دیدگانمان را بارانی کرد؛ حسین و ملیکا با پدر و مادرشان دچار گاز گرفتگی شده بودند. خیلی سخت و تلخ بود.

پدر خانواده، هنرمند شیرازی که از ساقه و برگ گندم تابلوهای زیبا می‌آفرید، در اثر گاز منواکسیدکربن، روحش پر کشیده بود و پزشکان مرگ مغزی ملیکا را تایید کرده بودند و توصیه به اهداء اعضای بدن ملیکای مظلوم و معصوم کردند، می‌گفتند سلولهای مغز جوان ملیکا تبدیل به خاکستر شده است.مادری که ماه‌ها در کما و فراموشی به سر برد و الان بعد از یک سال به زحمت نفس می‌کشد و با کمک دیگران چند قدم راه می‌رود و حسین که تا چند ماه نمی‌توانست راه برود و خانواده‌اش را به خاطر بیاورد.

اما راز آنچه باعث شده بود که جمع گرم یک خانواده خوشبخت اینگونه از هم بگسلد و داغ مرگ و درد بیماری و کسالت در این خانه کاشانه کند، لوله‌های دودکش بخاری بود که خوب نمی‌سوخت و چه بسیارند خانواده‌هایی که غافلگیرانه در دام این حادثه می‌افتند.

این روزها کرونا دل‌ها را سنگ و گوش‌ها را به شنیدن آمار بالای مرگ و میر عادت داده است، اما قبلا چقدر برایمان سخت و وحشتناک بود وقتی خبردار می‌شدیم که یک هواپیما با ۲۰۰ سرنشین سقوط کرده یا یک اتوبوس به ته دره رفته است، اما آمار بالای مرگ و میر و مسمومیت با گاز مونوکسیدکردبن سالانه در کشور ما با سرنشینان بیش از ۵۰ اتوبوس وی آی پی و حدود ۳ هواپیمای مسافربری برابری می‌کند و این آمار روز به روز بیشتر و بیشتر می‌شود.

آمار بالای فارس در مرگ و میر ناشی از مسمومیت مونوکسید کربن فارس

سخنگوی اورژانس کشور در در این باره به پانا گفت: استان فارس بعد از تهران رتبه دوم آمار مرگ و میر مسمومیت ناشی از مونوکسید کربن را دارد، به طوریکه آمار استان فارس در سال ۹۷ در بین قربانیان این نوع مرگ ومیر از ۷۴۹ قربانی، ۵۲ نفر و در سال ۹۸ به ۶۹ نفر از جمع ۷۸۴ نفر رسیده است.

او ادامه داد: در ۸ ماهه اول سال ۹۹، تعداد قربانیان گاز مونوکسیدکربن در فارس ۴۷ نفر از مجموع ۲۵۴ نفر فوتی کشور بوده که در واقع ۱۸ درصد قربانیان کشوری است.

تنفس گاز مونوکسید کربن چه فعل و انفعالاتی را در بدن به وجود می‌آورد

باید توجه داشته باشیم که تعداد مصدومان بسیار بیشتر از تعداد کسانی است که جان خود را در این حوادث از دست داده‌اند، افرادی همچون مادر و برادر ملیکا که گرچه زنده مانده‌اند اما با ضایعات مغزی بسیاری روبرو شده‌اند و متاسفانه این آمار هر سال در حال افزایش است. با آنکه نکات ایمنی بارها و بارها در رسانه‌ها توضیح داده شده اما حتی در خانواده‌های آگاه و تحصیل کرده هم عمدتاً به علت غفلت و سهل انگاری، این اتفاق دیده می‌شود.

زهرا حشمتی، پزشک متخصص داخلی در پاسخ به اینکه تنفس با گاز مونوکسید کربن چه فعل و انفعالاتی را در بدن به وجود می‌آورد که منجر به مسمومیت می‌شود، گفت: هنگام تنفس در ریه‌های ما اکسیژن با هموگلوبین خون ترکیب شده و با جریان خون، اکسیژن به عنوان غذای سلول‌ها به همه اجزای بدن می‌رسد. با کاهش اکسیژن در هوای محیط و بالا رفتن غلظت مونوکسید کربن در هوایی که تنفس می‌کنیم، میزان مونوکسید کربن در ریه زیاد می‌شود و چون تمایل ترکیب هموگلوبین با مونوکسید کربن ۲۵۰ برابر بالاتر از تمایل به ترکیب با اکسیژن است، هموگلوبین خون مونوکسید کربن را به جای اکسیژن به همه سلول‌های بدن می‌برد.

او تاکید کرد: عدم دسترسی سلول‌های بدن به اکسیژن و خصوصاً سلول‌های مغزی، مرگ سلول را به همراه دارد و در بلند مدت یعنی بین ۲ تا ۶ ساعت موجب مرگ فرد می‌شود.

به گفته او، این روند بر همه ارگان‌های بدن و در همه سنین اثر می‌گذارد، اما کودکان و سالمندان آسیب پذیرترند. حتی جنین داخل شکم مادر نیز در اثر گاز مونوکسید کربن مسموم می‌شود و ممکن است از بین برود.

حشمتی ادامه داد: اگر مصدوم مدت زمان کوتاهی در معرض گاز باشد و گاز زیادی تنفس نکرده باشد عوارض کم و کوتاه مدت هستند و ممکن است مصدوم بدون هیچ عوارضی به زندگی معمولی خود باز گردد، اما در شرایطی که حجم گاز تنفس شده توسط مصدوم و مدت زمان آن زیاد باشد، منجر به زندگی نباتی شخص یا تشنج و مرگ او می‌شود و در صورت زنده ماندن ضایعه‌های مغزی جبران ناپذیری از جمله اختلال شخصیتی، اضطراب و پرخاشگری، اختلالات حافظه و حتی ضعف در بینایی و فلج ناحیه‌هایی از بدن را در فرد ایجاد می‌کند.

نکات اصولی و ایمنی راه‌های پیشگیری از مرگ خاموش

مدیرعامل آتش نشانی شیراز نیز در ادامه به پانا گفت: وقوع این نوع حوادث را می‌توان با رعایت نکات ریز و دستورالعمل‌های ساده پیشگیری کرد به طوریکه هنگام سوختن ماده سوختنی اعم از جامد و مایع و گاز، اگر اکسیژن کافی درمحیط وجود داشته باشد، شعله به رنگ آبی می‌سوزد، اما کمبود اکسیژن باعث زرد رنگ شدن شعله و تولید گاز منو اکسید کربن می‌شود، پس ما باید راهکارهایی داشته باشیم که جلوی کاهش اکسیژن هوای محیط و افزایش گاز منواکسید کربن را بگیرد.

محمد هادی قانع، تاکید کرد: بازدید و چک کردن مستمر دودکش‌ها در شروع فصل زمستان باید انجام شود و برای اطمینان از باز بودن کامل لوله دودکش یک جسم سنگین را به طناب بسته و از پشت بام داخل لوله دودکش کنید تا جاییکه جسم در ابتدای لوله مشاهده شود. سپس انتهای خروجی لوله را کلاهک H قرار داده و کلاهک را هم حتما با بست محکم کنید تا باد یا زمین لرزه نتواند آن را از محل خود جابجا کند و کاغذی را آتش بزنید و در ورودی دودکش بگیرید، دود و آتش باید به سمت بالا کشیده شوند.

به گفته او، فاصله کف پشت بام تا انتهای دودکش حداقل یک متر و فاصله دودکش‌ها تا دیوار و ساختمان‌های کناری حداقل یک و نیم متر باید باشد و طول لوله دودکش در داخل ساختمان باید کوتاه و بدون پیچ و خم باشد.

او از دیگر نکات ایمنی پیشگیری از مرگ ناشی از مسمومیت با گاز مونوکسید کربن را توجه به اینکه دودکش‌ها حتما در دیوار تعبیه شده‌باشند و و از پنجره خارج نشده باشند، دانست و افزود: بعضا دیده شده که خروجی دودکش‌ها در حیاط خلوتی قرار داده شده که دارای سقف است که این کاربسیار خطرناک است و باعث پس زدگی گاز به درون خانه می‌شود.

او گفت: در اثر بازی کودکان و ضربه به بخاری ممکن است لوله‌های دودکش از جای خود خارج شود که این موضوع باید حتماً به صورت روزانه بررسی شود.

قانع تاکید کرد: دریچه‌های کوچک تعبیه شده در ساختمان‌ها که معمولا ۳۰ در۳۰ سانتی مترهستند را به هیچ عنوان مسدود نکنید و در اتاق‌های خواب و فضاهای بسته، زیر درها را نپوشانید و حتماً از سنسورهای تشخیص و هشدار مونوکسید کربن در منزل و در محل خواب استفاده کنید و تا حد امکان در اتاق کودکان از بخاری استفاده نشود. خصوصاً استفاده از بخاری‌های بدون دودکش بسیار خطرناک است.

روشن نگه داشتن طولانی مدت اتومبیل در پارکینگ‌های سرپوشیده نیز خطرناک است و احتمال مسمومیت با گاز مونوکسید کربن را به همراه دارد.

مدیر روابط عمومی اورژانس فارس نیز در ادامه با اشاره به اینکه متاسفانه امسال از ابتدای آبان ماه آمار مرگ و میر ناشی از مسمومیت با مونوکسید کربن رو به افزایش است، گفت: توصیه می‌شود عموم هموطنان اتصالات شیر و شیلنگ گاز و بخاری‌های منزل را دوره‌ای چک کنند که دچار پوسیدگی نشده باشد و از کارهای غیر اصولی و غیرایمن مانند روشن کردن زغال یا پیک نیک در محیط بسته خودداری کنند.

حسن همتی علائم گاز گرفتگی و مسمومیت با گاز مونوکسید کربن را شبیه علایم سرماخوردگی دانست و ادامه داد: سردرد مبهم، ضعف عضلانی، سرگیجه، حالت تهوع و استفراغ، تنگی نفس، احساس فشار در ناحیه قفسه سینه، تپش قلب و تاری دید، کبودی لب و اختلال حرکتی می‌تواند از علائم شایع مسمومیت با گاز منواکسید کربن باشد که متاسفانه در این شرایط ممکن است با علائم بیماری کرونا دچار همپوشانی شود و تشخیص علت علائم دشوارتر شود.

او در مورد چگونگی برخورد افراد با مصدومی که دچار گازگرفتگی شده است، گفت: اولین و مهمترین کاری که تا قبل از رسیدن اورژانس می‌توان برای این افراد انجام داد خارج کردن شخص از محل آلوده به گاز است و در درجه بعد باز کردن در و پنجره‌ها و بستن شیر اصلی گاز یا دور کردن عامل ایجاد کننده مسمومیت است.

به نظر می‌رسد با رعایت دوره‌ای و مستمر یک سری نکات اصولی از جمله آگاهی بیشتر مردم و توجه به نکات ایمنی ساده در نصب لوله‌های بخاری، تغییر در اصول ساختمان‌سازی و قرارگیری سنسور تشخیص گاز مونوکسید کربن در ساختمان‌ها، می‌تواند مانع از این نوع مرگ و میر و آسیب‌های جسمی و روحی به افراد شود.

گزارش: زهرا علی اکبری