نقش جدید ایران در اوپک

به گزارش ایران، در روزهای اخیر، با اعلام خبر کشف واکسن کرونا، نفت خام در اوج ۹ ماهه خود یعنی در محدوده ۴۵ تا ۴۶ دلار برای هر بشکه قرار گرفت و بازار نیز امیدوار شده که اوپک پلاس کاهش تولید تاریخی خود را در سطح ۷.۶ میلیون بشکه در روز برای ۳ تا ۶ ماه دیگر تمدید کند؛ در مقابل اما، تازه‌ترین آمار مؤسسه ابتکار داده‌های نفتی (جودی) نشان می‌دهد که عربستان -بنا بر گزارش‌های اعلامی خود- در حال تخطی از سهمیه است و در ماه سپتامبر تولیدی برابر با مدت مشابه سال گذشته داشته است. امارات و کویت نیز ارسال داده به «جودی »را متوقف کرده‌اند، البته وزیر انرژی امارات متحده عربی اخیراً در مصاحبه‌ای اعلام کرده که کشورش عضو متعهد اوپک است؛ اما این ظن که عربستان و متحدانش در حال عبور از سهمیه‌ها هستند، ممکن است که قیمت‌ها را ریزشی کند.

آمار جودی نشان می‌دهد که تولید نفت خام عربستان در ۹ ماه نخست ۲۰۲۰ تنها ۴.۵ درصد کمتر از مدت مشابه سال قبل بوده است، اما اگر این اعداد صحیح باشد و به عبارتی عددسازی نباشد؛ چرا پیشگامان اجرای توافق‌های کاهش تولید، در افزایش آن پیشقدم شده اند؟ سید مهدی حسینی کارشناس ارشد نفت به این سؤال پاسخ می‌دهد و از ملزومات این روزهای ایران برای حضور مؤثر‌تر در بازار نفت می‌گوید.

به نظر شما چرا عربستان در حال رساندن سطح تولید خود به ارقام بالای ۹ میلیون بشکه در روز است؟ آیا تقاضا در بازار کرونا زده نفت در حال احیاست؟
خیر. با وجود ادعای کشف واکسن، هنوز جهان در بحران کاهش تقاضای انرژی ناشی از شیوع کووید۱۹ بسر می‌برد و به نظر اتفاق دیگری در حال رخ دادن است. سابقه تاریخی عربستان در ۶ دهه فعالیت اوپک خیلی خوب بوده و جز معدود کشورهایی بوده که همواره سهمیه را رعایت کرده و تخلف نداشته است. حتی عربستان از دیگر اعضا همواره پایبندی به توافق را خواسته و آنها را به نوعی بازخواست می‌کرده است. اینکه امروز اعلام می‌کند تولیدش را به بیش از ۹ میلیون بشکه در روز رسانده، شاید همراستا با تغییر سیاستی باشد که عربستان در همه زمینه‌ها در حال انجام است؛ از زمینه‌های اجتماعی تا سیاست، عربستان می‌خواهد که قدرت منطقه باشد و وقتی به نفت می‌رسیم، بازهم این برتری‌جویی دیده می‌شود؛ به عقیده من، عربستان می‌خواهد در کنار دو عضو دیگر بازار یعنی امریکا و روسیه تبدیل به بازیگران اصلی شود و بعید نیست که به‌ دنبال تضعیف نقش اوپک و جایگزین کردن خودش باشد. وقتی از عربستان صحبت می‌شود، متحدان آن یعنی چند کشور عربی دیگر مانند امارات و کویت نیز در میان هستند و این قدرت بزرگی است.

به نظرتان اوپک به مرور دچار فروپاشی می‌شود؟
اوپک سازمان جهان سومی هاست که در طول عمر خود بسیار خوب عمل کرده است و هر گاه تلاطمی در بازار شکل گرفته به بهترین شکل از ثبات بازار حمایت کرده است؛ شاید برخی از اعضا بدشان نیاید که این سازمان کنار گذاشته شود. امریکا هم بارها نشان داده که علاقه‌مند به وجود چنین سازمانی نیست و می‌خواهند که متحد وفادارشان یعنی عربستان نیز در کنارشان باشد. روسیه نیز همیشه نشان داده که اهل معامله است و این سه با ظرفیت تولیدی که در اختیار دارند می‌توانند بخوبی بازار را مطابق میل خود جلو ببرند.
اما با احتمال آنکه عربستان از آسیب دیدن اوپک ناراضی نیست و می‌خواهد خودش کنترل کننده بازار باشد، هنوز راه‌هایی برای حفظ آن وجود دارد.

پیشنهادتان چیست؟
ایران الان در تحریم بسر می‌برد و توان تولیدی کافی برای ایفای نقش برجسته در بازار ندارد اما هنوز قدرت تاریخی و سنتی خود را دارد. ما باید در میان کشورهای تولیدکننده نفت یارگیری کنیم و برای حفظ اوپک از حالا هوشیار باشیم. ضمن آنکه با توجه به روزنه‌های امید شکل گرفته، باید برای لغو تحریم‌ها نیز با هوشمندی بیشتری جلو برویم تا به قدرتی که از تعداد بشکه‌های نفت تولیدی شکل می‌گیرد، مجدداً دست پیدا کنیم. متأسفانه ما در ایران نیز با تندروهایی مواجهیم که می‌گویند «چرا در اوپک بمانیم؟» اما باید به خاطر بسپاریم که ما حتی در صورت لغو تحریم‌ها و افزایش تولید روزانه نفت کشور از حدود ۲ میلیون بشکه فعلی به ۴ میلیون بشکه سابق، دیگر قدرت برتر بازار نفت نیستیم؛ اما در اوپک و در کنار دیگر بازیگران بازار مانند عربستان و عراق می‌توانیم نقشی تأثیرگذارتر داشته باشیم. وزیر نفت بارها روی این مسأله به درستی تأکید داشته که ماندن با کشورهای دیگر مانند عربستان در اوپک و همراهی با آنها بهتر از آن است که قیمت نفت چندین دلار ریزش داشته باشد و در اوپک دعوا چاره کار نیست.

به نظرتان انتخابات اخیر ریاست جمهوری امریکا در تصمیم عربستان برای افزایش تولید نقشی نداشته است؟
عربستان خوب یاد گرفته است که با امریکا چگونه رفتار کند. وقتی فهمید که یک تاجر به‌ نام ترامپ رئیس‌جمهوری امریکا شده است، با وعده توسعه اقتصادی بر دو موضوع نفت و اسلحه تمرکز بیشتری کرد و شرایط را به گونه‌ای پیش برد که اولین سفر خارجی ترامپ به عربستان بود و قرارداد بزرگ خرید اسلحه امضا کرد؛ خیلی مهم است که اولین سفر رئیس جمهوری امریکا به عربستان باشد. سعودی‌ها بلدند که با صرف پول همه را با خود متحد و علیه ما کنند. الان در هند که یکی از بازارهای ما بوده، در حال سرمایه‌گذاری پالایشگاهی هستند؛ در پاکستان نیز سرمایه‌گذاری را افزایش داده‌اند و با پول خیلی خوب بازی می‌کنند. با همین نگاه نیز با «جو بایدن» روابطشان را تنظیم می‌کنند و جلو می‌برند. آنها شنیده‌اند که بایدن وعده بازگشت برجام را داده است و هر کاری انجام می‌دهند تا ما را در منطقه تضعیف کنند و اگر هم قرار به برداشته شدن تحریم‌ها باشد، تمام تلاششان را می‌کنند که هرچه می‌توانند این موضوع را به تأخیر بیندازند. عربستان شعار نمی‌دهد؛ عمل می‌کند.

فکر می‌کنید که در شرایط حساس کنونی، ایران باید چه اقداماتی انجام دهد که به بازار نفت بازگردد و یکی از بازیگران اصلی باشد؟
نخست آنکه باید به هر طریقی که منافع ملی را نیز حفظ می‌کند، تحریم‌ها برداشته شود. این مسأله مربوط به امروز و فردا نیست که بگوییم ما برای فردا آماده مذاکره با امریکا هستیم و تحریم‌ها را یک شبه برمی داریم. معتقدم که از سال ۱۳۹۷ و پس از خروج امریکا از برجام باید بابت همه تخلفات امریکا به شورای امنیت شکایت می‌کردیم. ما می‌توانستیم بابت خروج امریکا از برجام به طرق قانونی از آن شکایت کنیم و کما اینکه شکایتی نیز شد و حکم اولیه خوبی اخذ کردیم. وقتی امریکا آن را اجرا نکرد و ما برای عدم اجرا به شورای امنیت شکایت می‌کردیم و قطعنامه ای می‌گرفتیم، می‌توانستیم با وضع بهتری به رابطه اقتصادی با کشورهای دیگر ادامه دهیم و به نوعی کشورها از فشارها خلاص می‌شدند. اکنون نیز باید وزارت امور خارجه به دقت بررسی کند که کدام اقدامات می‌تواند دولت جدید را به توافق و بازگشت به برجام نزدیک‌تر کند و روی این بخش با تمرکز بیشتری جلو برود تا از تحریم رها شویم.

یا در مورد اف ای تی اف، با آنکه داوطلبانه در حال اجرای مفاد آن هستیم، مشخص نیست که چرا کاری کرده‌ایم که در لیست سیاه قرار گرفته‌ایم و این مسأله شرایط را سخت‌تر کرده است. اما باید روی این مشکلات اقتصاد کشور تمرکز بیشتری داشته باشیم و تحریم‌ها را به هر طریقی برداریم. اگر تحریم‌ها برداشته نشود، با این میزان از صادرات نفت و با این هزینه‌های بالای ناشی از تحریم، ما نمی‌توانیم قدرت نفتی جهان همراستا با حجم ذخایر هیدروکربوری خود باشیم و در نهایت نمی‌توانیم در تحولات نقش داشته باشیم؛ می‌توانیم در داخل اوپک یارگیری کنیم اما کسی حاضر نیست که با شاخ گاو خودش را در بیندازد.

اکنون شنیده می‌شود که چین ظرف یک تا ۲ سال آینده می‌خواهد قدرت برتر پالایشی جهان شود. این یعنی به نفت نیاز دارد، اما اگر تحریم‌ها باقی بماند سهم گرفتن از این بازار جدید برای ایران سخت و حتی غیرممکن خواهد بود. همزمان با تلاش برای برداشتن تحریم‌ها باید برای سهم‌گیری از چنین بازارهایی تلاش کنیم و همین‌طور اگر قرار است قرارداد بلندمدتی با چین امضا کنیم به این مسائل نیز توجه داشته باشیم و قراردادی با پشتوانه اجرایی به امضا برسانیم.