7 روددره پایتخت آمادگی وقوع سیلاب را ندارند

مهدی زارع، استاد پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله در گفت‌وگو با پانا اظهار کرد: از نظر سیل‌های ناگهانی مثل آنچه در ۲۸ تیر سال ۹۴ در کن اتفاق افتاد، در داخل شهر تهران با دوربین‌هایی که نصب شده است و سامانه‌هایی که پایش مستمر می‌کنند، از این نظرها اگر سیلابی در حد آبگرفتگی معابر در تقاطع‌های خیابان‌ها و کانال‌ها یا بزرگراه‌ها اتفاق بیفتد تا حد زیادی برای سیلاب‌های ناگهانی در شهر تهران آمادگی وجود دارد.

این استاد دانشگاه ادامه داد: با توجه به طرح جمع‌آوری آب‌های سطحی که از سال‌های گذشته در تهران اجرا شده است و آغاز آن از دهه چهل شمسی بوده است اما عمده کارهای آن بعد از سال‌های انقلاب انجام شده است، این آمادگی در تهران برای سیلاب‌های ناگهانی در حد آبگرفتگی وجود دارد.

زارع تصریح کرد: خیلی از ساماندهی‌هایی که در مسیل‌های تهران انجام شده است از جمله مسیل دارآباد که ادامه آن به بزرگراه امام علی ختم می‌شود و خیلی از مسیل‌های تهران بزرگراه و خیابان ساخته شده است. ساماندهی مسیل‌ها هم با ایجاد کانال‌های بتنی اتفاق افتاده است و این مساله فقط مربوط به دارآباد نیست بلکه در رودخانه ولنجک هم همین اتفاق افتاده است. در رودخانه کن نیز این ساخت‌وسازها اتفاق افتاده است و در واقع در هفت رود دره اصلی تهران با بتن ریزی، مسیل‌ها را ساماندهی کرده‌اند.

استاد پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی با بیان اینکه ساماندهی مسیل‌ها با بتن‌ریزی موجب شده نفودپذیری زمین کم شود، گفت: وقتی نفوذپذیری به صفر می‌رسد و زمین‌های حاشیه مسیل‌ها هم امکانی پیدا شده است برای اینکه تا جایی که امکان بوده آپارتمان‌سازی کردند به طور مثال در موازات رودخانه ولنجک بتن ریزی و ساماندهی کردند و آپارتمان‌سازی هم در حجم وسیعی صورت گرفته است. این ساماندهی عملا با محدود کردن مسیل‌ها و از بین بردن فضای سبز به ویژه در مناطق شمالی شهر تهران صورت گرفته است.

عضو وابسته فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران ادامه داد: در حالی که قبلا امکان نفوذپذیری و فضای سبز وجود داشت که می‌توانستند سیلاب‌ها را کنترل کنند اما اکنون با این نوع توسعه شهری و محدود کردن مسیل‌ها و بتن‌ریزی و از بین بردن نفوذپذیری و مجوز ساخت آپارتمان تا مجاور کانال‌ها کار را خطرناک کرده است یعنی برای سیلاب‌هایی که دوره بازگشت آنها زیاد است به این معنی که اگر سیلاب‌های بزرگی اتفاق بیفتد، هر ۷ رود دره اصلی تهران برای سیلاب‌های بزرگ آماده‌ای نیستند. یعنی سیلاب‌هایی که با دوره بازگشت طولانی اتفاق بیفتد و حجم بارندگی به صورت مقطعی زیاد باشد سبب بروز گرفتاری می‌شود.

این محقق زلزله افزود: در خیلی از این مسیل‌ها بزرگراه ایجاد شده است از جمله بزرگراه مدرس، امام علی، بزرگراه ستاری و بزرگراه صیاد که در مسیل هستند و به اتوبان تبدیل شده‌اند ضمن اینکه ماشین‌هایی که تردد می‌کنند نیز ریسک سیلاب را بیشتر می‌کنند چون این حجم از ماشین و انسان هنگام وقوع سیلاب می‌تواند مساله‌ساز باشد.

زارع در ادامه تاکید کرد: آن چیزی که ما به عنوان سیلاب واریزه‌ای می‌شناسیم و به این نوع سیلاب دچار شویم، مشکلات بزرگی خواهیم داشت به این معنی که طرح ساماندهی مسیل‌ها و طرح جمع‌آوری آب‌های سطحی و دوربین‌های پایش در مقابل سیلاب واریزه‌ای کاری از آنها بر نمی‌آید. سیلاب واریزه‌ای یعنی دامنه‌هایی که دستکاری شده‌اند از جمله در تمام محلات شمالی تهران که در این وضعیت قرار دارند به طوری که در محوطه دانشگاه آزاد علوم تحقیقات تا محلات مختلف کوی دانشجو در شمال ولنجک، محله باغ شاطر دربند، دارآباد، امامزاده قاسم و شهرک‌های ایجاد شده در سوهانک در این وضعیت قرار دارند. در این مناطق دخالت کردند و دست بردند در دامنه و آپارتمان‌سازی و جاده‌سازی انجام شده است.

استاد دانشگاه پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی گفت: با ساخت‌وسازهایی که صورت گرفته است دامنه‌ها را برای لغزش بزرگ مستعد کردند و اگر لغزش‌ها اتفاق بیفتد و بر اثر بارندگی وسیع لرزش دامنه‌ای اتفاق بیفتد، ترکیب آن همراه با جریان آب شود و داخل روددره‌ها سرازیر شود گرفتاری بزرگی برای شهر تهران ایجاد می‌شود و آن وقت است که در مقابل سیلاب واریزه‌ای کاری از دست سیستم‌های مهار سیلاب در استان تهران بر نمی‌آید.

زارع تصریح کرد: بنابراین دو محور دخالت کردن در مسیل و سیلاب واریزه‌ای(بارندگی و لغزش) می‌تواند گرفتاری اصلی برای نقاط آسیب‌پذیر تهران و شهرستان‌های استان تهران از نظر ریسک سیل ایجاد کند.

وی در پاسخ به این سوال که آیا آیین‌نامه‌ای هم برای سیل همچون آیین‌نامه ۲۸۰۰ زلزله وجود دارد، گفت: آیین‌نامه قوی مثل آیین‌نامه استاندارد ۲۸۰۰ نداریم اما مواردی وجود دارد که قدیمی است از جمله اینکه مقرراتی در ممنوعیت ساخت و ساز در حریم رودخانه‌ها وجود دارد که متعلق به وزارت نیرو است. به نظر می‌رسد با توجه تغییرات اقلیمی و وضعیت بارندگی‌ها وجود این آیین‌نامه در حوزه سیل ضروری است.