«زندگی اولیه» با گردشگری عشایری

به گزارش دنیای اقتصاد، در دوران پسامدرنیسم گردشگران ماجراجو فرای سبک‌های گردشگری معاصر گام برداشته و برای برخورداری از تمامی مواهب طبیعی، تاریخی و فرهنگی به گروه‌های ایلی و عشایری روی آورده‌اند و به این ترتیب گردشگری عشایری یکی دیگر از گونه‌های گردشگری در عصر پسامدرنیسم در حال ریشه‌دوانی در بازار توریسم است. نوع زندگی، آداب و رسوم، آیین‌ها، پوشاک و دیگر نمادهای فرهنگی و اجتماعی جوامع کوچ‌رو مورد علاقه گردشگران سراسر دنیا قرار گرفته است.

عشایر با وجود برخورداری از مولفه‌های برجسته‌ای همچون نوع زبان، درآمد و تولید، ارزش‌های اخلاقی، مسکن، آداب و رسوم، صنایع‌دستی و پوشاک در طبقه‌بندی‌های گردشگری کمتر مورد توجه قرار گرفته و اصولا در قالب گردشگری طبیعی یا روستایی معرفی شده است. اما این‌گونه گردشگری در دوران پسامدرنیسم و فراپسامدرنیسم با شاخص‌های فرهنگی، محیطی، اجتماعی در بستر بومی، منطقه‌ای، محلی و کوهستانی مطرح شد. ایران به‌دلیل وجود اقوام مختلف لر، کرد، بلوچ، عرب و ترکمن دارای جذابیت‌های بسیاری برای گردشگران داخلی و خارجی ‌است اما به‌رغم وجود ۴ میلیون نفری جمعیت قومی و ایلی و عشیره‌ای از ظرفیت تنوع قومی و فرهنگی برای جذب گردشگر بهره لازم را نبرده است.

کوچ‌نشینی کهن‌ترین شیوه زیست بشر است که پابرجا بودن آن تا عصر حاضر، از بزرگ‌ترین جاذبه‌های این شیوه معیشت است. دیدنی‌های زندگی کوچ‌نشینی می‌تواند جذابیت‌های بسیاری را برای گردشگران داخلی و خارجی داشته باشد و به صنعت گردشگری کشور کمک کند. مسیرهای عبور و استقرار عشایر ایران از نظر جاذبه‌های مختلف طبیعی و فرهنگی دارای شرایط مناسبی برای توسعه گردشگری در کشور است و با توجه به وجود عشایر و طایفه‌های گوناگون با آداب و رسوم خاص و منحصربه‌فرد خود امکان ورود گردشگران و دوستداران فرهنگ ملل را فراهم می‌کند. این نوع از سفر به‌منظور مشاهده سبک زندگی اقوام و مردم بومی انجام می‌گیرد و هدف از آن شناخت اقوام مختلف و شرکت در تجربه‌های آنان است.

بازدید از مراسم سنتی، جشن‌ها و آیین‌ها از جذابیت‌های این نوع گردشگری است و برخی از افراد به‌منظور درک بهتر از موقعیت خود یا دنیای معاصر به این نوع سفرها روی آورده‌اند. شیوه زندگی کوچ‌نشینی و نیمه کوچ‌نشینی چشم‌اندازهای فرهنگی اقتصادی و اجتماعی متفاوتی را پیش روی گردشگران قرار می‌دهد. زندگی عشایر در تمام جنبه‌ها اعم از سکونتگاه‌ها، غذاهای محلی، شیوه معیشت، بازی‌های محلی، لباس‌ها، رقص‌های محلی، آداب و رسوم و فرهنگ و... برای گردشگران جذابیت دارد. همچنین نحوه کوچ، آداب و رسوم کوچ، زمان کوچ بهاره و پاییزه، مسیر حرکت و مدت کوچ به همراه روابط قومی‌قبیله‌ای عشایر و تیره‌بندی آنها از موضوعات جالب برای گردشگران است. از ویژگی‌های توسعه و گسترش گردشگری عشایر این است که از نابودی زندگی عشایری جلوگیری کرده و کمک می‌کند تا عشایر به شیوه سنتی زندگی خود را ادامه دهند و علاوه بر آن بر قدرت اقتصادی عشایر می‌افزاید. در حال‌حاضر این امر تنها در برخی کشورها همچون ایران موضوعیت دارد. از این‌رو کوچ‌نشینی برای بسیاری از مردم جهان بسیار جذاب است و از این رو در برخی از کشورهای جهان از جمله کشورهای عربی موردتوجه قرار گرفته است.

گردشگری عشایر منافع و رابطه‌ای دوسویه برای هر دو گروه عشایر و گردشگران دارد. تماشای شیوه زندگی عشایر کوچ‌نشین یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری اجتماعی را تشکیل می‌دهد، زیرا عشایر با توجه به آداب و رسوم و مسکن خاص، صنایع دستی و لباس‌های رنگارنگ و دیدنی برای بازدیدکنندگان بسیار جذاب هستند و همچنین تنوع و تفاوت‌های زبانی، سنن و برخی مسائل مذهبی بر جذابیت‌های آن می‌افزاید. توسعه گردشگری عشایری علاوه بر افزایش تعداد گردشگران داخلی و خارجی منجر به حفظ بقای زندگی عشایری نیز خواهد شد. جلوه‌های طبیعی و انسانی موجود در محیط زندگی عشایر، این گروه را به‌عنوان یکی از جاذبه‌های خاص و چشمگیر گردشگری مطرح کرده است که این امر منجر به علاقه‌‌مندی گردشگران بسیاری در سراسر جهان برای مشاهده این سبک زندگی شده است تا چند روزی را نظاره‌گر فعالیت‌هایی چون دوشیدن شیر، تهیه ماست، کره‌گیری، روغن‌گیری، پشم‌چینی، قالی‌بافی و بسیاری کارهای دیگر باشند.

همچنین حفظ بسیاری از سنت‌ها و ارزش‌های اصیل جذابیت‌های بسیاری را برای گردشگران داخلی و خارجی ایجاد کرده است. مردم عشایر به‌دلیل سخت‌کوشی، مهمان‌نوازی و تنوع فرهنگی مورد توجه بسیاری از گردشگران در سراسر جهان قرار گرفته‌اند. زیرا پیشرفت‌های صنعت و تکنولوژی و سبک زندگی مدرن امروزی، گذراندن در طبیعت و شناخت زندگی فراموش شده عشایری برای بسیاری از افراد جذاب و دیدنی است. همچنین زندگی عشایری درحال‌حاضر تنها در کشورهای ایران، افغانستان، تاجیکستان، چین، شمال غربی آفریقا، عربستان و کوه‌های کلیمانجارو جریان دارد که مورد توجه بسیاری از گردشگران و طبیعت‌گردان قرار گرفته است.

عشایر کوچ‌رو که یکی از جاذبه‌های مهم گردشگری فرهنگی به شمار می‌آیند در همه نقاط ایران، در حوزه‌های غرب و جنوب غرب، شرق و جنوب شرق، شمال غرب، شمال شرق و مرکزی ایران پراکنده شده‌اند. بازار گردشگری می‌تواند موجب بهبود زندگی اقتصادی افراد قومی محلی شود. بیش از ۵ درصد از جمعیت فعال عشایری بیکار و در جست‌وجوی کار هستند. این صنعت می‌تواند موجب کاهش یا توقف مهاجرت افراد محلی به شهرها شود و فرصت‌های جدید اشتغال را ایجاد کند همچنین گردشگری می‌تواند باعث توانمندسازی و احیای فرهنگ‌های قومی و فرهنگ‌های از بین رفته یا جداشده شود. این موضوع نشان‌دهنده اهمیت این صنعت در اقتصاد جهانی و ملی و ضرورت برنامه‌ریزی در این امر است.

ترویج کارآفرینی گردشگری عشایری و توسعه گردشگری عشایری ممکن است شرایطی را فراهم کند که وضعیت زندگی مردم عشایر بهبود یابد و ضمن حفظ فرهنگ اصیل و صنایع دستی دیگر نیازی نباشد که برای امرار معاش و یافتن شغل به شهرها مهاجرت کنند. گردشگری قومی و عشایری یک بخش جدید اشتغال‌زا برای جامعه بومی ایجاد می‌کند که به زنان و جوانان فرصت ارائه فروش تولیدات و محصولات خود را می‌دهد. کارآفرینی منجر به کاهش بیکاری در این بخش اقتصادی و افزایش بهره‌وری افراد، منابع و به‌تبع افزایش درآمد مردم جامعه شود. البته این نوع از گردشگری با ضعف‌ها و تهدیداتی همچون نداشتن برنامه‌ریزی برای سرمایه‌گذاری هدفمند در بخش گردشگری، عدم آگاهی عشایر نسبت به مزیت گردشگری و پذیرش آن، نامناسب بودن زیرساخت‌های ترابری و جاده‌ای، نبود نیروی متخصص بومی در امر گردشگری عشایری، افزایش تراکم جمعیت و شلوغی، کم‌رنگ شدن فرهنگ سنتی و محلی، آلودگی منابع آب، خاک و اقلیم منطقه، کاهش تنوع زیستی، امکان تخریب زمین‌های کشاورزی و مرتعی، احتمال مقاومت در برابر انتشار فناوری‌های جدید گردشگری و پافشاری بر سنت‌های بومی عشایری و افزایش قیمت کالا در بازار خرید عشایری مواجه است.

توسعه گردشگری عشایر امکان افزایش خانوارهای عشایری، اشتغال‌زایی و جلوگیری از مهاجرت‌های عشایری را در بستر بهبود کیفیت زندگی و توزیع متعادل خدمات و تسهیلات رفاهی در مناطق عشایری فراهم می‌کند. براین اساس بخش دولتی با ایجاد زیرساخت‌ها می‌تواند نقش اساسی در توسعه صنعت گردشگری عشایری داشته باشد و تعیین سیاست‌های کلی در بازار گردشگری با تخصیص بودجه زیرساخت‌های لازم را برای سرمایه‌گذاری بخش‌خصوصی مهیا می‌کند. با همکاری بخش دولتی و خصوصی می‌توان بستر مناسبی برای توسعه گردشگری عشایر با توسعه منابع انسانی، ایجاد مراکز آموزشی، سرمایه‌گذاری، احیای آداب و رسوم بومی و عشایری فراهم کرد.