شکاری: تقویت سرمایه اجتماعی همواره از مسیر کتابخانه های عمومی می گذرد

محمدرضا شکاری با اشاره به اینکه یکی از راه های سعادت بشری آگاهی داشتن و آگاه بودن در تمام مسائل است که با پرداختن به مسئله کتاب و کتابخوانی می توان به آن رسید، در گفت وگو با پانا عنوان کرد: کتاب تنها دوستی است که در هر لحظه و زمانی، بدون هیچگونه خستگی همواره در کنار انسان است تا بتواند چراغ راه او شود. همچنین یکی از مهمترین دغدغه های اصلی به شمار می رود و به همین جهت ایجاد و راه اندازی کتابخانه ها در تمام نقاط کشور یکی از ملزومات اساسی به شمار می آید.

او در ادامه با اشاره به تاریخ تاسیس و قدمت کتابخانه عمومی شهرستان می افزاید: کتابخانه عمومی شهید بهشتی یکی از کتابخانه های عمومی شهرستان امیدیه است که تاریخ تأسیس آن به سال ۱۳۴۷ خورشیدی برمی گردد، به همین دلیل، می توان آن را یکی از قدیمی ترین کتابخانه های عمومی استان خوزستان دانست که همچنان به ارائه خدمات به علاقمندان کتاب و کتابخوانی مشغول است. البته از سالی که تأسیس شده تا کنون چند باری تغییر مکان داده تا اینکه نهایتاً به این مکانی که در حال حاضر وجود دارد منتقل شده است. کتابخانه شهید بهشتی در سال ۱۳۹۱ هم به طور کلی مورد بازسازی و بهسازی نیز قرار گرفته است.

شکاری در بخشی دیگر در خصوص تعداد اعضای کتابخانه، عناوین کتابها و تعداد نسخ کتاب موجود در کتابخانه می گوید: در حال حاضر این کتابخانه دارای ۲۴۲۱ عضو (۱۴۷۶ زن و ۹۷۵ مرد) است که این تعداد از اعضا، از ۱۷۵۳۴ عنوان و ۲۲۴۸۳ نسخه کتاب در حال استفاده هستند.

شکاری از میزان علاقه اش به کتاب و کتابخوانی به پانا می گوید: بسیار زیاد علاقه مندم. در کل، افرادی که در مراکز فرهنگی و بالاخص کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی مشغول به کارند، تا زمانی که خودشان به کتاب و مطالعه علاقه نداشته باشند، نمی توانند فعالیت مثبت و اثربخشی هم داشته باشند و طبیعتاً نمی توانند دیگران را به مطالعه ترغیب کنند. در واقع رمز موفقیت در چنین مراکزی، علاقه و عشق به کتاب، کتابخوانی و مطالعه است. بنده در منزل خود تا آخرین باری که آمار گرفتم، حدود ۲۳۰۰ نسخه کتاب در زمینه های مختلف موضوعی داشته ام. آخرین کتابی که در دو یا سه روز قبل آن را خواندم، کتاب «جاناتان مرغ دریایی» اثر ریچارد باخ و ترجمه کاوه میرعباسی بود، در حال حاضر هم کتاب «کتابخانه های عمومی و عدالت اجتماعی» اثر جان پیتمن را در حال مطالعه هستم که البته در راستای رساله دکترایم است.

این فعال فرهنگی با ارائه گزارشی از وضعیت فعلی کتابخوانی در شهرستان امیدیه می گوید: در شهرستان امیدیه تعداد ۳ باب کتابخانه عمومی وجود دارد. کتابخانه عمومی شهید بهشتی و کتابخانه عمومی قدس در شهر امیدیه و کتابخانه عمومی سلمان فارسی در شهر جایزان. البته کتابخانه های دیگری هم مانند کتابخانه شرکت بهره برداری نفت و گاز آغاجاری وجود دارد که این کتابخانه زیر نظر نهاد کتابخانه های عمومی کشور نیست و نمی توان آن را یک کتابخانه عمومی نهادی به حساب آورد. در کل، شهروندان امیدیه، افرادی بسیار مشتاق و علاقه مند هستند که این تعداد کتابخانه برای جمعیت حدود ۹۰ هزار نفری شهرستان بسیار اندک است! هر چند هر دو کتابخانه شهر امیدیه (شهید بهشتی و قدس) تقریباً در مرکز شهر قرار دارند و دسترسی به آن برای همه آسان است، اما قطعاً افرادی که از مرکز شهر دور هستند برای دسترسی به کتابخانه دچار مشکل می شوند. به همین دلیل شایسته و لازم است که کتابخانه های دیگری هم در برخی دیگر از مناطق شهری امیدیه داشته باشیم. اما به لحاظ وضعیت کتابخوانی، باید عرض کنم که کتابخانه شهید بهشتی طبق آخرین آماری که قبل از شیوع ویروس کرونا در دست داریم، در بهمن ماه ۱۳۹۸ تعداد ۲۲۹۳ کتاب امانت گرفته شده است که آمار به نسبت خوبی است، اما مطمئناً اگر تعداد کتابخانه ها در سطح شهرستان بیشتر شود، و نیز با توجه به بالا رفتن قیمت کتابها، می توان آمار کتابخوانی و نرخ امانت بیشتری را نیز شاهد باشیم.

تعطیلی کتابخانه ها هیچگاه به معنای تعطیلی خدمات کتابخانه ای نبوده است

او در ادامه از تاثیرات شیوع کرونا ویروس بر حوزه کتابخوانی بیان می کند: کتابخانه های عمومی سراسر کشور از نخستین روزهای اسفندماه ۱۳۹۸ به مانند دیگر مراکز اجتماع ‌پذیر تعطیل شدند، اما این تعطیلی فیزیکی کتابخانه ها هیچگاه به معنای تعطیلی خدمات کتابخانه ای نبوده است، به نحوی که با راه اندازی گروه های مختلف در شبکه های اجتماعی، در صدد برطرف کردن نیازهای اطلاعاتی جامعه شهروندی بوده ایم. در این ایام، ما برنامه ها و مسابقه های فرهنگی متعددی را در فضای مجازی برگزار کرده ایم و اتفاقاً با استقبال گسترده ای هم مواجه شدیم. از جمله این برنامه ها و مسابقات می‌توان به برگزاری جشنواره کتابخوانی رضوی، پویش هر خانه یک کتابخانه، مسابقه نقاشی کرونا را شکست می‌دهیم، اشاره کرد.

شکاری در پاسخ به این سوال که کدام گروه سنی بیشتر به کتابخانه ها مراجعه می کنند، می گوید: اغلب اعضای کتابخانه شهید بهشتیدانش آموزان مقطع ابتدایی و مخصوصاً متوسطه اول و دوم هستند، به نحوی که بیش از ۵۰ درصد از اعضای کتابخانه را رده سنی ۷ تا ۱۸ سال تشکیل می‌دهند. البته ما در رده سنی ۲۰-۳۰ سال هم تعداد اعضای زیادی (حدود ۶۵۰ عضو) داریم.

او در ادامه این گفت وگو در پاسخ به این پرسش که خوانندگان کتاب به کدام کتابها گرایش بیشتری دارند می افزاید: طبق آماری که از "سامانه یکپارچه مدیریت کتابخانه های عمومی کشور (سامان)" استخراج کرده ایم، پرطرفدارترین کتابها در سال ۱۳۹۷ به ترتیب: ۱. تفسیر نمونه (اثر ناصر مکارم شیرازی)، ۲. خانواده تیبو (نوشته: روژه مارتن دوگار، ترجمه: ابوالحسن نجفی)، ۳. آتش، بدون دود (نوشته ی نادر ابراهیمی)، ۴. دین و زندگی کنکور (نشر مهر و ماه، اثر حسین فیاض خانی و هادی هاشمی)، و ۵. پریچهر (اثر سید مرتضی مؤدب پور)، بوده است. همچنین در سال ۱۳۹۸ هم پرمخاطب ترین کتابها به ترتیب: ۱. آشنایی با قرآن کریم برای نوجوانان (شرح و ترجمه فرزانه زنبقی)، ۲. زبان انگلیسی جامع کنکور (نشر مهر و ماه، مؤلفین محمدرضا معدن نژاد و بهاره اسمعیل آبادی)، ۳. دختر آفتاب (اثر سهیلا بامیان)، ۴. تفسیر نمونه (از ناصر مکارم شیرازی)، و ۵. کلیدر (نوشته ی محمود دولت آبادی) بوده اند.

کتابخانه ای که به نابینایان و کم بینایان خدمات می دهد

شکاری با توجه به امکانات کتابخانه شهید بهشتی امیدیه می گوید: کتابخانه شهید بهشتی یکی از مجهزترین کتابخانه های منطقه است که با داشتن بخشهای متعدد به ارائه خدمات به شهروندان می پردازد. در حال حاضر این کتابخانه علاوه بر بخش مخزن اصلی، دارای بخش مرجع، بخش نشریات، بخش کودک، بخش نوجوان، بخش نوسوادان و سوادآموزان، بخش کمک درسی و بخش نابینایان و کم بینایان است. علاوه بر این بخشها، کتابخانه شهید بهشتی دارای دو سالن مطالعه مجزای بزرگ برای خانمها و آقایان است. لازم به ذکر است که بخش نابینایان و کم بینایان کتابخانه شهید بهشتی یکی از ۴ بخش نابینایان و کم بینایان استان خوزستان است که با داشتن یک کتابدار متخصص در این بخش، گذشته از شهرستان امیدیه، به اعضای شهرستانهای آغاجاری، هندیجان، ماهشهر، رامشیر و اهواز هم خدمات گستره و ارزنده ای ارائه می کند.

رئیس اداره کتابخانه های شهرستان امیدیه در ادامه با اشاره به کاستی های حوزه کتاب و کتابخوانی در شهرستان و انتظاراتش از مسئولین می گوید: کتابخانه شهید بهشتی دارای زیربنایی به متراژ ۶۰۰ متر است و در سطح استان، کتابخانه ای با متراژ مناسب محسوب می شود، اما جهت ارائه بهتر خدمات، با توجه به تعداد اعضا و افزایش تعداد منابع اطلاعاتی کتابخانه، در کنار تعداد زیاد بخش های کتابخانه، لازم است تا طی سالهای آینده به زیربنای آن اضافه شود و بخش های دیگری را به آن افزود یا حداقل بخش مخزن اصلی کتابخانه را گسترش داد. در حال حاضر فضای خالی جهت این امر وجود دارد. در سالهایی که بنده به عنوان ریاست اداره مشغول به خدمت به مردم بوده ام، مسئولین شهری همواره یار و یاور ما بوده اند و جا دارد که از آنها تشکر و قدردانی کنم. اما مهمترین انتظاری که مدیران و کارمندان دستگاههای اجرایی دارم این است که بیش از پیش کتاب و کتابخوانی را جزئی از زندگی خود و خانواده خود بدانند، آنها نیز به مانند ما در راه ترویج فرهنگ مطالعه گام بردارند و اقدام به تبلیغ کتابخوانی در سطح جامعه کنند. اولین قدم در این راه، عضویت خانوادگی هر یک از مسئولین و پرسنل ادارات در کتابخانه است. ما آماده دریافت هر گونه پیشنهاد و تعامل مثبت و سازنده با سایر ادارات، سازمانها و همچنین فعالان فرهنگی جهت ارتقای وضعیت کتابخوانی شهرستان هستیم.

کتابخانه، یک پایگاه فرهنگی اجتماعی است

شکاری در خصوص برنامه های آینده برای کتابخانه های عمومی شهرستان امیدیه یادآور می‌شود: هدف ما در کتابخانه های عمومی شهرستان، از جمله کتابخانه شهید بهشتی امیدیه (به عنوان کتابخانه اصلی و مرکزی شهرستان) این است که این مکان را تبدیل به یک پایگاه فرهنگی و اجتماعی کنیم. به این معنا هر گاه نامی از فعالیت های فرهنگی و اجتماعی شنیده شود، ناخودآگاه، کتابخانه هم در ذهن متصور شود. البته ما در سالهای اخیر قدم های زیادی در این راستا برداشته ایم و فعالیت های اجتماعی و تأمین نیازهای اجتماعی را جزئی از مهمترین فعالیت ها و دغدغه های روزمره مان محسوب کرده‌ایم. در واقع ما هدفمان این خواهد بود که کتابخانه دیگر از آن چهاردیواری خود خارج شود، هدف ما این است که به جای امانت دادن و امانت گرفتن کتاب و فراهم آوردن مکانی برای مطالعه، به تأمین نیازهای اطلاعاتی شهروندان، به هر طریقی و با هر محملی در کمترین زمان و با بالاترین کیفیت، بپردازیم.

نقش موثر کتابخانه های عمومی در حفظ و پیشرفت فرهنگ جامعه

این فعال فرهنگی در توصیف جایگاه کتابخوانی و کتابخانه ها در ارتقا و پیشرفت جامعه می گوید:امروزه کتاب و کتاب خوانی و میزان گرایش به مطالعه را باید یکی از شاخصه های توسعه جوامع به حساب آورد. مجموعه کتابخانه های عمومی سهم بسیار مهم و بی بدیلی در توسعه اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و به خصوص توسعه فرهنگی جوامع و شهروندان داشته باشند. همچنین کتابخانه های عمومی می توانند نقش موثری در حفظ و پیشرفت فرهنگ، ارائه آموزش های رسمی و غیررسمی (و در راستای آموزش های مدارس)، فراهم کردن فرصت های خودآموزی و غنی کردن اوقات فراغت داشته باشند. تقویت سرمایه اجتماعی نیز همواره از مسیر کتابخانه های عمومی می گذرد.

او جوانان و مردم این شهر را به عضویت در کتابخانه ها توصیه می کند و می گوید: آینده کشور در دست جوانان است، جوانانی مطلع و آگاه و عالم! رقم زدن آینده ای درخشان برای کشور، تنها از رهگذر علم اندوزی و دانش افزایی می گذرد و کتابخانه را می‌توان پیرو نظریه روی اولدنبورگ، به عنوان مکان سوم (بعد از خانه و مدرسه) برای این افراد معرفی کنیم.

وی همچنین در پاسخ به این سوال که با توجه به ویروس کرونا، امکان راه اندازی کتابخانه اینترنتی امکان پذیر است، گفت: یکی از اهداف اداره کل کتابخانه های عمومی استان خوزستان در طول سالهای گذشته، راه اندازی کتابخانه دیجیتال بوده است. خوشبختانه این روند راه اندازی و اجرای آن تا حد خیلی زیادی پیش رفته است، و خوشبختانه می توان امیدوار بود که در آینده ای نزدیک یک کتابخانه جامع دیجیتال داشته باشیم، کتابخانه ای که محدودیتی در مکان و زمان استفاده از آن وجود ندارد و هر کس می‌تواند در هر نقطه ای از کشور که باشد از آن استفاده کند.

او در خصوص این موضوع افزود: تمامی شهروندان عزیز (اعم از اعضای کتابخانه و غیر از اعضای کتابخانه) می‌توانند با مراجعه به «سامانه یکپارچه مدیریت کتابخانه‌های عمومی کشور(سامان)» به آدرس اینترنتی www.samanpl.ir اقدام به جستجو در کتاب‌های تمامی کتابخانه های عمومی کشور کنند. در کنار این قابلیت، امکان درخواست عضویت، امانت، رزرو و یا تمدید منابع مورد نظر از طریق این سامانه برای اعضای کتابخانه، فراهم شده است. از طریق این سامانه همچنین می توان به رویدادهای کتابخانه های عمومی، تازه های کتاب، تازه های نشریه و اخبار و اطلاعیه های کتابخانه های عمومی کشور دست یافت.

او در پایان یادآور شد: علاوه بر این سامانه، شهروندان می‌توانند با مراجعه به سامانه «اطلس کتابخانه های عمومی» به آدرس atlas.iranpl.ir به اطلاعات و خدمات تمامی کتابخانه های عمومی کشور دست پیدا کنند و به راحتی اقدام به پیدا کردن نزدیک ترین کتابخانه و نمایش مسیر دسترسی به آن کتابخانه به همراه موقعیت کاربر دست پیدا کنند.

گفت و گو: رخسانا شمسی زاده