پیاده‌روی بالای بزرگراه‌ها

به‌گزارش دنیای‌اقتصاد، فراگیری ویروس کرونا از اواخر سال گذشته تاکنون منجر به کاهش تردد و پرهیز شهروندان از مراجعه به فضای عمومی بسته همچون مال‌ها، مراکز تجاری و رستوران‌ها برای گذران اوقات فراغت و تفریح در مناطق مختلف شهری پایتخت شده است. از این‌رو شهروندان برای تغییر شرایط محیطی عموما به پارک‌ها و بوستان‌های شهری به‌عنوان فضاهای عمومی باز روی آورده‌اند. افزایش مراجعه شهروندان به فضاهای سبز و بوستان‌های شهری موجب شده کمبود سرانه‌های خدماتی این حوزه را در مناطق مختلف شهری بیش از گذشته نمایان کند.

مطالعات و تحقیقات انجام شده از وضعیت کنونی سرانه‌های خدماتی مناطق ۲۲ گانه و میزان موردنیاز برای پاسخگویی به جمعیت این کلان‌شهر نشان می‌دهد: درحال‌حاضر معادل ۶ هزار و ۲۰۰ هکتار پارک و بوستان عمومی در شهر تهران وجود دارد. این درحالی است که سرانه فضای سبز واقعی موردنیاز در کلان‌شهر تهران به ازای هر نفر معادل ۱۰ مترمربع است. به این ترتیب با توجه به وضعیت کنونی فضای سبز ایجاد شده در مناطق شهری(به غیر از فضای سبز غیرقابل استفاده حاشیه بزرگراه‌ها) سرانه هر شهروند تهرانی معادل ۸/ ۶ مترمربع است که نسبت به وضعیت استاندارد بیش از ۳ مترمربع به ازای هر نفر کمبود فضای سبز(پارک و بوستان عمومی) وجود دارد.

کسری سرانه‌های خدماتی در حوزه فضای سبز اگرچه طی سال‌های گذشته نیز وجود داشته، اما به‌دلیل نوع متفاوت حضور شهروندان در فضاهای عمومی سربسته، این مساله چندان به چشم نمی‌خورد، اما استفاده بیشتر شهروندان از فضاهای عمومی باز در ایام شیوع کرونا، این مساله را بیشتر مشخص کرده است.

به‌عنوان مثال کمبود پارک و فضای سبز در محدوده منطقه ۱۲ تهران معادل ۱۸۴ هکتار یا در منطقه ۱۸ معادل ۲۱۳ هکتار است. این کسری در منطقه ۱۷ معادل ۲۳۱ هکتار، در منطقه۱۵ ۲۷۳ هکتار و در منطقه ۱۴ معادل ۴۴۷ هکتار برآورد شده است. البته وضعیت سرانه پارک و فضای سبز در مورد مناطقی که در نیمه شمالی شهر قرار گرفته‌اند قدری مناسب‌تر است. با این حال این کسری در محدوده این مناطق نیز مشاهده می‌شود. به‌عنوان مثال منطقه ۲ معادل ۲۵۲ هکتار کسری پارک و فضای سبز دارد. این موضوع در مورد مناطق پنج و شش به ترتیب معادل ۴۱۴ هکتار و ۱۶۳ هکتار است.

آن‌طور که بررسی‌های شهرداری تهران نشان می‌دهد به جز مناطق یک، ۱۳، ۱۹ و ۲۰ سایر مناطق شهری پایتخت دچار کمبود دسترسی به خدمات هفتگانه و فضای سبز هستند.

مطالعات انجام شده در مورد مجموع پتانسیل موجود برای تامین خدمات هفتگانه در مناطق مختلف شهری تهران(صرف‌نظر از منطقه ۲۲ که دارای ظرفیت گسترده‌ای است) معادل ۴ هزار و ۵۲۵ هکتار است.

مدیریت شهری در اولین گام برای افزایش سرانه‌های خدماتی مناطق ۲۲گانه شهر تهران، به زمین جهت ایجاد و احداث پارک و بوستان نیاز دارد. یکی از راهکارهای پیش‌بینی شده برای تامین زمین جهت ایجاد سرانه‌های خدماتی در طرح جامع و تفصیلی شهر تهران، استفاده از اراضی ذخیره است. از آنجاکه کمبود زمین و مشکلات تملک اراضی مهم‌ترین مانع سر راه ایجاد سرانه‌های خدماتی است، استفاده از ظرفیت اراضی ذخیره به‌عنوان یک میانبر مهم برای احداث پارک‌ها و بوستان‌های عمومی شناخته می‌شود.

مطابق با ضوابط طرح جامع شهر تهران، اراضی ذخیره شهری به تمامی اراضی و املاک و فضاهای باز بزرگ با مساحت یک هکتار و بیشتر(به جز فضاهای سبز موجود) که در عملکرد خاص هر یک از پهنه‌ها تعیین تکلیف نمی‌شوند به ذخیره نوسازی شهری اختصاص پیدا می‌کنند تا در راستای بازسازی و نوسازی بافت فرسوده شهر، به‌عنوان سرریز و تعادل بخشی جمعیت متراکم و کمبود سرانه خدمات این بافت‌ها به‌طور همزمان با تهیه طرح‌های مداخله در بافت‌ها از یکسو یا با گذاشتن مجموعه‌ای از کاربری‌های چندمنظوره شهری از سوی دیگر مورد استفاده قرار گیرند. به این ترتیب این اراضی به‌دلیل مساحت بالا دارای یک ویژگی دومنظوره به نفع شهر و منافع عمومی هستند. به این معناکه امکان استقرار فضای سبز و خدمات هفت‌گانه غیرانتفاعی در این اراضی وجود دارد. البته این ویژگی به نوعی در تضاد با منافع مالکان آنها است. چراکه به‌طور طبیعی منفعت مالکان آنها از محل ساخت‌وساز حاصل می‌شود.

از این رو کمیسیون ماده پنج اواخر سال گذشته در مصوبه‌ای مالکان املاک و اراضی ذخیره توسعه و نوسازی شهری را موظف کرد تا برای اخذ مجوز ساخت‌وساز در این اراضی، ملزم به تهیه طرح توجیهی اولیه با لحاظ کردن حداقل ۵۰ درصد عرصه این اراضی به خدمات هفت‌گانه غیرانتفاعی باشند.

مطابق با تکلیف طرح جامع و پس از پایش نقشه‌های طرح تفصیلی، مجموع اراضی ذخیره تثبیت شده در ضوابط طرح تفصیلی تهران معادل ۴ هزار و ۳۰۴ هکتار می‌رسد. از این میزان، پهنه مسکونی دارای ۳۴۱ هکتار، پهنه سبز معادل ۶۲۸هکتار، پهنه مختلف معادل ۲۹۹ هکتار و پهنه تجاری-اداری معادل ۳۰۲ هکتار از اراضی ذخیره را در خود جای داده‌اند. البته مطابق با بررسی‌های انجام شده معادل ۱۶ هکتار از اراضی ذخیره تثبیت شده خارج از محدوده شهری و معادل یک هزار و ۱۲۰ هکتار آن دارای کاربری‌های تثبیت شده خدماتی هستند. آن‌طور که اطلاعات سامانه مکانی شهرداری تهران نیز نشان می‌دهد معادل همین مساحت نیز از جمله اراضی ذخیره شناخته شده در سطح شهر هستند که هنوز در نقشه‌های طرح تفصیلی تثبیت و تدقیق نشده‌اند.

به این ترتیب این اراضی قرار است در خدمت تامین پارک و بوستان عمومی برای جبران کسری فضاهای موردنیاز «تهران‌گردی در عصر کرونا» قرار بگیرد.

ظاهرا طی یکی، دو سال اخیر، در همین مسیر، ۲۰ باغ با مساحت بین ۵ هزار مترمربع تا ۲ هکتار از سوی شهرداری تملک و به بوستان عمومی تبدیل شده است. با این حال اثر این اقدامات حداقل در یک دوره زمانی میان‌مدت مشخص خواهد شد. اقدامی که اگر طی هفت سال گذشته از اجرای طرح تفصیلی تعلیق نمی‌شد امروز در عصر کرونا، کسری سرانه‌های خدماتی (تفریحی-گردشگری) در سطح شهر دردسرساز نشده بود. به ویژه آنکه اختیار اراضی ذخیره در دست مدیریت شهری نیست و تازمانی که مالکان آنها اقدام به ارائه اخذ مجوز ساخت‌وساز در این اراضی به کمیسیون ماده پنج را ندهند عملا راهی برای استفاده از ظرفیت آنها جهت جبران کسری سرانه‌های خدماتی وجود ندارد.

از این رو مدیریت شهری طرح جایگزینی با عنوان «طرح سقف سبز همگانی روی بزرگراه‌ها» را پیش‌بینی و درحال آماده‌سازی مقدمات آن است.

طی سال‌های گذشته که عمده طرح‌های توسعه شهری در قالب ساخت بزرگراه‌ها و ایجاد فضای بیشتر برای حضور خودروهای شخصی در سطح شهر خلاصه می‌شد؛ ترکیب بخش زیادی از محلات قدیمی شهر به واسطه ساخت بزرگراه‌هایی همچون امام علی، نیایش و... برهم خورده و منجر به ایجاد گسست اجتماعی میان هویت محله‌ای این مناطق شهری شد. به‌طوری‌که گستره زیادی از محدوده شهری در کنار بزرگراه‌های ایجاد شده با مشکلات زیادی از جمله از دست رفتن هویت محلی مواجه شدند. طرح جدید مدیریت شهری به نوعی به‌دنبال ایجاد راه ارتباطی مجدد میان محله‌های از هم جدا شده در محدوده‌های اطراف این بزرگراه‌ها است. به این صورت که از طریق ایجاد فضای سبز مخصوص تفریح و پیاده‌روی روی بزرگراه‌های شهری، مناطق مسکونی جدا شده دو طرف این مسیرهای خودرویی را دوباره به یکدیگر متصل کنند. این پروژه‌ها در مقیاس پروژه‌های محلی قرار گیرند و به‌دلیل ابعاد پروژه و بودجه موردنیاز، سرعت اجرا بالا در دوره زمانی کمتری را نیاز دارند.

محدوده پایلوت اجرای این طرح روی بزرگراه‌های امام علی، چمران و نیایش پیش‌بینی شده است.

مدیریت شهری پایتخت امیدوار است استفاده از این ظرفیت شهری، فرصت جدیدی را پیش‌روی توسعه فضاهای همگانی در شهر تهران به‌وجود آورد.