سیستم سیاسی امریکا تصمیم به تغییر گرفته است

به‌گزارش ایران، مهدی ذاکریان، استاد روابط بین‌الملل و صاحبنظر سیاست خارجی در گفت‌و‌گویی از تحولات جاری صحنه انتخاباتی امریکا و پیامد آن بر موضوع توافق هسته‌ای سخن گفته است.
٭٭٭
نتایج رقابت تنگاتنگ نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری امریکا کمتر از یک هفته دیگر معلوم می‌شود. عزم جامعه امریکایی را مبتنی بر تداوم وضع موجود می‌بینید یا تغییر آن؟
من فکر می‌کنم نظام سیاسی امریکا تصمیم خود را از مدت‌ها پیش گرفته است و نقشه راه جدیدی را برای سیاست خارجی این کشور ترسیم کرده که فارغ از آنکه ترامپ انتخاب شود یا بایدن، باید اجرا شود. این نقشه راه چند مؤلفه دارد که در ادامه اشاره می‌کنم؛ یک پیگیری همکاری بین‌المللی با متحدین و اقناع سایرین یعنی غیر متحدین به هماهنگی با سیاست خارجی امریکا. یعنی به عبارت دیگر امریکایی‌ها از ژانویه ۲۰۲۱ دنبال اجماع‌سازی جهانی خواهند بود نه یکجانبه‌گرایی محض. دوم تغییر و تحول در سازمان‌های بین‌المللی با همفکری متحدین امریکا صورت می‌گیرد. سوم ایجاد همکاری محتمل و دقیق جهانی برای مبارزه با بیماری‌های واگیردار که به طور مهم مسأله کرونا خواهد بود. چهارم صلح بین‌المللی با همکاری و وارد کردن طرف‌های اصلی درگیر در بحران‌ها و مسائل بین‌المللی پیگیری می‌شود.
لذا سبدی که از ژانویه ۲۰۲۱ در سیاست خارجی امریکا قرار خواهد گرفت، سبدی است که اجماع فکری و سیاسی داخل امریکا نسبت به آن به عمل آمده و هر یک از نامزدها با این شیوه انتخاب خواهند شد و اگر ترامپ هم رأی بیاورد ناچار به پیروی از این نقشه خواهد بود. هرچند که با در نظر گرفتن مشابهت این رویکرد با رویکرد دموکرات‌ها، اجرای آن به شخصی چون بایدن نیاز دارد.

مسأله برجام و ایران هم به نوعی به انتخابات امریکا گره خورده است. در صورت پیروزی مجدد ترامپ، پیش‌بینی شما درباره عملکرد او درباره موضوعات مورد اشاره چیست؟
من معتقدم اگر ترامپ دوباره به قدرت برسد راهی جز بازگشت به برجام ندارد اما حتماً شرط مذاکره پیرامون مسائل دیگر غیر از مسأله هسته‌ای را مطرح می‌کند. او برای اثبات موفقیت سیاستش در قبال ایران نیاز دارد که مذاکره پیرامون فعالیت‌های موشکی و فعالیت‌های منطقه‌ای ایران را در کنار پیگیری برجام مورد توجه قرار دهد.

سمت و سوی فضای تصمیم‌گیری در ایران برای گفت‌و‌گو پیرامون مباحث غیر هسته‌ای بعد از انتخابات امریکا را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
ایران معتقد است که از تفاهم‌های بین‌المللی گذشته خارج نشده و این دولت ترامپ بوده که یکی از مهمترین آنها یعنی برجام را زیر پا گذاشته است. تنها بازگشت ترامپ به برجام می‌تواند امکان مذاکره درباره سایر موضوعات را برای ایران ممکن کند.
ضمن اینکه نباید فراموش کرد که شرط ایران برای مذاکره درباره برجام حتی در مذاکره با بایدن هم مشروط به جبران خساراتی است که در این دو سال به خاطر ترک یک تفاهم از سوی امریکا صورت گرفته است و باید جبران شود.
ایران به لحاظ معیشتی و اقتصادی در مضیقه قرار گرفته و در شرایط مناسبی نیست اما از نظر سیاسی هم امریکا در مضیقه است و در شرایط مناسبی قرار ندارد. اصلاً نظام سیاسی امریکا به دلیل قرار گرفتن این کشور در چنین انزوای بی‌سابقه‌ای تصمیم گرفته که نقشه سیاست خارجی خود را تغییر دهد و از یکجانبه‌گرایی محض به سمت همکاری گرایش پیدا کند. از طرف دیگر ایران مازاد بر نیازی که به خاطر عمل امریکایی‌ها به آنها وارد شده است، درخواست نکرده است و در چارچوب برجام باید به دنبال جبران خسارات خود باشد.

به نظر می‌رسد که صبر ایران و امریکا برای حل اختلافات مربوط به برجام به سر رسیده است و بر همین اساس انتظار می‌رود که مسأله برجام خیلی زودتر از آنچه باید تعیین تکلیف شود شما چطور فکر می‌کنید؟
ایران در وضعیتی قرار دارد که می‌تواند امتیازهای بیشتری در مقایسه با طرف امریکایی به دست بیاورد زیرا طرف امریکایی همه فشارهای خود را برای وادار کردن ایران جهت نشست پای میز مذاکره به کار گرفته است اما ایران به رغم همه فشارهای اقتصادی، حاضر به مذاکره در چنین شرایطی نشده است. خب این مسأله از نظر سیاسی شکست بدی برای امریکا بوده است. تا الان هم درخواست مذاکره امریکا چه از سوی ترامپ و چه بایدن یک‌طرفه بوده و ایران درخواستی برای مذاکره نداشته است. بنابراین معتقدم ایران پس از انتخابات امریکا در شرایط بهتری برای مذاکره قرار دارد.

مذاکره نتیجه بخش با کدام یک از نامزدهای انتخابات امریکا محتمل‌تر خواهد بود؟
در صورتی که بایدن انتخاب شود او قطعاً از نتایجی که سیاست دولت ترامپ در قبال ایران به دست آورده برای افزایش قدرت چانه‌زنی خود استفاده می‌کند و این ظرفیت ها را بایگانی نمی‌کند. بنابراین من ظرفیت‌های تحریم‌ها از این منظر که ایران را به مذاکره نزدیک کند، نادیده نمی‌گیرم و معتقدم بایدن از همان ظرفیت هم برای مذاکره با ایران استفاده می‌کند. ضمن اینکه باید در نظر داشت ظرفیت‌هایی که بایدن برای مذاکره دارد همراه با سخت‌گیری بیشتری خواهد بود. اساساً دموکرات‌ها همیشه در مذاکره رویکرد سخت گیرانه‌تری نسبت به جمهوریخواهان داشته‌اند لذا معتقدم که اگر ما با ترامپ منزوی وارد مذاکره شویم چه بسا بتوانیم امتیازات بیشتری به دست بیاوریم و تا ژانویه باز فرصت برای این اقدام زیاد است.

ممکن است ترامپ در صورت شکست در انتخابات تا زمان انتقال قدرت، بازگشت بایدن به برجام را ناممکن کند؟
احتمال این کار ضعیف است حتی اگر او تصمیم خود را در کنگره مطرح کند. فرمان اجرایی رئیس جمهوری در خیلی از موارد می‌تواند تصمیمات دولت قبلی را ناکارآمد کند. اگر رئیس جمهوری امریکا توان چنین کاری را داشت اوباما کاری می‌کرد که برجام ناکارآمد نشود. چنانکه او هم می‌گفت که ترامپ نمی‌تواند از برجام خارج شود زیرا مسأله تعهد دولت امریکا به یک توافق بین‌المللی مطرح است اما قدرتی که رئیس جمهور به صورت مستقل از دستگاه‌های و قوای دیگر دارد، سبب شد که او از توانایی خود استفاده کند و با یک فرمان اجرایی از یک توافق بین‌المللی خارج شود.

به نظر می‌رسد ترامپ و بایدن رقابت تنگاتنگی را تا انتخابات سوم نوامبر پشت سر می‌گذارند. ارزیابی شما از تحولات جاری در صحنه انتخاباتی امریکا چیست؟
هر ایالتی به ازای کل نمایندگانش در کنگره (یعنی مجلس نمایندگان به اضافه مجلس سنا) یک سری نمایندگان دیگری در جایی به نام الکترال کالج دارد. در مجلس سنا هر ایالتی ۲ سناتور دارد و به نسبت جمعیتش هم تعدادی نماینده در مجلس نمایندگان دارد. بنابراین تعداد اعضای الکترال کالج مساوی است با تعداد اعضای مجلس نمایندگان به اضافه ۲ نماینده دیگر؛ مثلاً کالیفرنیا ۵۲ نماینده در مجلس نمایندگان دارد به اضافه ۲ سناتور در سنا. طبیعتاً هر ایالتی پر‌جمعیت‌تر باشد تعداد الکترال کالج آن بیشتر است و هر که رأی بیشتر در ایالت‌های پر جمعیت بیاورد کل آرای الکترال کالج آن ایالت را می‌برد. حالا اگر در کالیفرنیا جمهوریخواهان اکثریت رأی مردم را داشته باشند، الکترال کالج کالیفرنیا موظف است همه ۵۴ رأی را به ترامپ بدهد. از سویی کسانی که در الکترال کالج هستند می‌دانند که این یک مقام سمبلیک و افتخاری است. افرادی که موجه و معتبرند مانند سناتورهای بازنشسته و... معمولاً از سوی کمیته مرکزی حزب تعیین می‌شوند. گفتنی است ایالت‌های مرزی که جمعیتشان زیاد است مثل کالیفرنیا و نیویورک در الکترال کالج خیلی کلیدی هستند. ایالت‌های مرزی در غرب و شرق امریکا معمولاً به دموکرات‌ها رأی می‌دهند.

ایالت‌های مرکزی یا مید وست معمولاً به جمهوریخواهان رأی می‌دهند. غالباً مید وست به اضافه کنتاکی و ایالت‌های جنوبی به جمهوریخواهان رأی می‌دهند. اکنون گفته می‌شود که آریزونا که قبلاً به جمهوریخواهان رأی می‌داد ممکن است به بایدن رأی دهند. در کارولینای جنوبی هم چنین تردیدی به رغم جمهوریخواه بودنشان وجود دارد. بعضی وقت‌ها چون هر ایالتی دو سناتور دارد گاه نقشی بیش از سایز خود ایفا می‌کنند. مثلاً برنده شدن در داکوتای شمالی مهم می‌شود چون ممکن است نماینده رأی بالایی از کالیفرنیای پر جمعیت داشته باشد ولی ۳ یا ۴ رأی الکترال کالج داکوتا با جمعیت خیلی کم سبب شود در مجموع آرای الکترال کالج به نفع او شود. مانند اتفاقی که برای هیلاری و ال گور در رقابت با ترامپ و بوش رخ داد. هیلاری در ۲۰۱۶ با اینکه رأی بیشتری از مردم یا پاپیولار ووت آورد ولی به ترامپ که رأی الکترال کالج بیشتری آورد، باخت. لذا هر چه تعداد آرای الکترال کالج بیشتر باشد مهم است. دلیل آن هم این است که نویسندگان قانون اساسی امریکا در بیش از دو قرن پیش در این اندیشه بودند که توازنی ایجاد کنند بین رأی عامه مردم و نخبگان. لذا مصوب کردند که مردم به الکترال کالج رأی دهند و الکترال کالج به رئیس جمهور رأی دهد.

در شرایط کنونی هم اگر در شماری از ایالت‌هایی که رقابت بسیار نزدیک است، آرای الکترال کالج به نفع ترامپ تغییر کند قطعاً دوباره شرایط ۲۰۱۶ به وجود می‌آید و به رغم رأی بالای مردمی بالا و تعداد کمتر آرای الکترال کالج بایدن، او شکست بخورد. ضمن اینکه الان چند ایالت خیلی کلیدی هستند که یکی از آنها پنسیلوانیاست. اگر آرای الکترال به نفع بایدن در این ایالت‌ها باشد او پیروز می‌شود. اما اگر هم اختلافی به وجود آید به خاطر درصد آرا نیست بلکه بر سر سیستم است.
سیستم سیاسی امریکا تصمیم به تغییر گرفته است بنابراین انتظار می‌رود که آرای الکترال کالج‌ها عموماً به نفع دموکرات‌ها باشد. مگر یک استثنا وجود داشته باشد و آن اینکه ترامپ و طرفداران او درباره آرای پستی‌ای که ارسال شده و یا خواهد شد، شکایت کنند و پس از انتخابات به آنها ایراد بگیرند و به دیوان عالی شکایت کنند. اگر دیوان عالی تصمیم بگیرد که آرای زودهنگام و پس از انتخابات را باطل کند، آن موقع وضعیت آرا متفاوت خواهد شد.