تاریخچه نخل برداری در یزد

ماه محرم ماه عزاداری و سوگواری برای سرور و سالار شهیدان اباعبدالله حسین است. حماسه امام حسین (ع) آن قدر بزرگ بوده که امروزه با گذشت ۱۴۰۰ سال از آن واقعه باز هم مسلمانان را در سراسر جهان به تکاپو می اندازد.

بعد از تشکیل دولت صفویه و رسمی شدن دین و تشیع، مراسم ها و آداب و رسوم مختلفی در بسیاری از نقاط کشور شکل گرفت. هرکس از هر شهر و دیاری شیوه ای را برای ابراز غم و اندوه در سوگ شهادت امامان بزرگوار انتخاب کرد.

نخل برداری یا نخل گردانی نیز از جمله آداب و رسوم عاشورا به شمار می آید که به صورت تشییع نمادین پیکر امام حسین (ع) برگزار می‌شود. در این مراسم اتاقکی شبیه به تابوت را به نام نخل در محل های برگزاری مراسم عزاداری از جمله مساجد و حسینیه ها حمل می‌کنند و آن را در میان گروه عظیم مردم عزادار از مسیری می گذرانند.

نخل سازه ای چوبی و عظیم است که پوششی سیاه دارد و با عناصری همچون انواع شال های رنگارنگ و آیینه و... آراسته شده است. هرکدام از عناصر به کار برده شده در نخل بر اساس باورهایی شکل گرفته است که ریشه در عقاید مردم محلی دارد و همچنان نشان از حادثه ای خاص در کربلا دارند و یا به شخص خاصی در این حماسه اشاره دارد. برای مثال چوب نخ به عنوان جنازه سیدالشهدا (ع)، پوشش سیاه به عنوان اعلام سوگواری و ماتم، تصویر و نشان سرو بر روی نخل به نشانه قامت حضرت علی اکبر (ع)، آیینه به عنوان نور وجود امام حسین (ع)، پارچه های زینتی به نشانه حجله قاسم بن حسن (ع) و حمل کنندگان نخل نیز به نشان تشییع کنندگان است. البته امروزه همۀ این عناصر بر روی نخل ها دیده نمی‌شود و برخی از آنها فقط پوشش سیاه و تزئینات جزئی دارند.

استان یزد که در زمینه نخل گردانی شهرت خاصی دارد، بزرگترین و قدیمی ترین نخل های کشور را به ویژه در شهرهای تفت، مهریز، زارچ و یزد دارا است. نخل برداری و عزاداری در این چند شهر در ماه محرم نیز جزو باشکوه ترین و شورانگیزترین مراسم ایران و جهان به شمار می‌رود.

در واقع نخل به نماد عزاداری استان یزد تبدیل شده است. همچنین در تمام آبادی های این استان یک یا چند نخل امام حسین (ع) نیز وجود دارد. این نخل ها در طول سال در مقابل حسینیه های شهر نگهداری می‌شود. مراسم نخل برداری یزد آنچنان پرشور و باشکوه برگزار می‌شود که علاوه بر مردم سراسر ایران بسیاری از توریست های خارجی را تشویق به حضور در این مراسم و مشاهده آن از نزدیک می کند.

شهر یزد در قدیم دو نخل بسیار بزرگ داشته که یکی از آنها در میدان امیرچخماق و دیگری در میدان شهید بهشتی نگهداری می‌شده است. هرساله آذین بندی این نخل ها با همکاری مردم و حتی زرتشتیان از روز پنجم محرم شروع شده است و تا ظهر عاشورا ادامه داشته است.

نخل امیر چخماق یزد، قدیمی ترین و تقریبا بزرگترین نخل جهان است که در سمت راست تکیه امیرچخماق مقتدرانه ایستاده است. این نخل ۴۵۰ ساله، اصلی ترین نخل عزاداری محرم نیز بوده است و مردم برای قرار گرفتن در زیر آن نوبت می‌گرفتند. نخل امیرچخماق برای اولین بار بعد از ۷۰ سال در روز عاشورای سال ۱۳۹۶ از زمین بلند شد. علت تکان نخوردن این نخل برای مدت طولانی کهنه بودن و امکان شکسته شدن آن بوده است. و در طول این ۷۰ سال فقط آذین بندی می‌شده است، اما بعد از مرمت دوباره مورد استفاده عزادارن حسینی قرار گرفت.