نگرانی از کاهش نرخ رشد جمعیت

به گزارش مرکز خبر شورای عالی انقلاب فرهنگی، سعیدرضا عاملی، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در ابتدای این جلسه با بیان اینکه هدف از تشکیل کمیته علمی جمعیت توجه چند رشته‌ای و چند نهادی به مسئله جمعیت است، گفت: مسئله جمعیت مسئله تخصصی است و به رویکرد تخصصی نیاز دارد و مسائل مربوط به آن را یک جمع چند رشته ای می توانند حل کنند.

وی با بیان اینکه واقعیت این است که سالها جمعیت شناسی در کشور ما با رویکرد کنترل جمعیت بوده در واقع دکترین کنترل جمعیت حاکم بر نگاه جمعیت شناسی بوده تصریح کرد: در کشورهای در حال توسعه افزایش جمعیت؛ افزایش هزینه محسوب و از جمعیت به صورت کیفی بهره برداری نمی شده است، جمعیت را به عنوان بار هزینه ای برای دولت تلقی کرده و رشد جمعیت را مانع افزایش امید به زندگی تلقی می کردند.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با اشاره به هوشیاری رهبر معظم انقلاب نسبت به پیری جمعیت و نگرانی که ایشان بارها نسبت به کاهش جمعیت و نامناسب بودن وضعیت ابراز داشتند، گفت: نقشه مهندسی فرهنگی کشور محصول پژوهش های گسترده ای است که با وقفه چند ساله جلسات ستاد آن برگزار شد که راهبرد کلان ۴ این سند راهبردی و ۶ راهبرد ملی و برنامه های اقدام مشخص به موضوع جمعیت اختصاص دارد و ابعاد مختلف مسئله جمعیت در سند مورد توجه قرار گرفته است.

وی افزود: در سال ۱۳۹۱ لایحه جمعیت در مجلس شورای اسلامی تهیه شد که متاسفانه ۸ سال در مجلس مغفول ماند و در مجلس جدید اولین لایحه مورد پذیرش؛ لایحه جمعیت و تعالی خانواده است که در کمیسیون فرهنگی مورد بررسی قرار گرفته و پیشرفت کار خوبی نسبت به نهایی کردن لایحه در شرف انجام است.

عاملی گفت: در لایحه پیش بینی شده که ستاد ملی جمعت و تعالی خانواده در دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی تشکیل شود و مسئولیت راهبری موضوع جمعیت که موضوع چند نهادی است به عهده شورای عالی انقلاب فرهنگی باشد.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در ادامه خاطرنشان کرد: موضوع جمعیت را نباید موضوع حزبی و سیاسی کرد که عده ای در مقابل و عده ای در طرفداری آن باشند و همه باید در کنار هم برای کمک به حل این خلا بزرگ همکاری کنند.

وی اضافه کرد: نرخ افزایش جمعیت در کشور نگران کننده است و نرخ باروری ۱/۷ بازاء هر زن شده است و این نرخ باروری به معنی این است ما نرخ باروری لازم برای جایگزینی جمعیت را نداریم. تعداد موالید در سال ۹۸ نسبه به سال ۹۷ %۱۲.۵ کاهش داشته است.

وی همچنین گفت: جمعیت گروه سنی ۱۴-۰ سال از ۴۵/۵ درصد درسال ۱۳۶۵ به ۲۴ درصد در سال ۱۳۹۵ رسیده است که به نوعی بیان کننده این واقعیت است که بنیه جمعیت ضعیف شده است.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با بیان اینکه نباید در گفتگوها مشکلات را به گردن همدیگر انداخت، گفت: باید بپذیریم که الگوی فرهنگی قشری از جامعه تغیییر کرده است تغییر این الگو روی نرخ طلاق و ازدواج و مفاسد اجتماعی و البته بعد خانواده اثر گذار است و باید ریشه ای تر و بنیادی تر به مسئله نگاه کرد.

وی افزود: نگاه مقام معظم رهبری در بیانیه گام دوم انقلاب برای دستیابی به جامعه اسلامی و ایجاد تمدن نوین اسلامی نگاه مطلوب گراست و امروز در جهان این نوع نگاه یکی از جدیدترین و راهبردی ترین نگاه های برنامه ریزی است. بر این مبنا ما باید ببینم و هدف گذاری کنیم که جمعیت مطلوب ما به لحاظ کمی و کیفی چیست و بر آن مبنا ظرفیت سازی لازم و توانمندی دانشی و البته الزامات حقوقی و مالی را تامین کنیم.

استاد گروه ارتباطات دانشگاه تهران با بیان اینکه جمعیت ۶۰ سال به بالا در حال ۲ برابر شدن در جهان است، اظهار داشت: درصد این جمعیت به کل جمعیت در سال های ۲۰۱۵ تا ۲۰۵۰ از ۱۲ % به ۲۲ % افزایش پیدا خواهد کرد که در کشور ما نیز این مسئله نگران کننده وجود دارد که باید با همفکری موضوع جمعیت مطلوب، جمعیت کیفی و رشد جمعیت را دنبال کنیم که موضوع و مسئله تشکیل این کمیته چند رشته‌ای است.

خلیل علی محمد زاده پزشک و استاد دانشگاه نیز در این جلسه با بیان اینکه درد بزرگی است در حالیکه بارها موضوع جمعیت و ابعاد مختلف آن توسط مقام معظم رهبری مورد تذکر واقع شده است، اما نه تنها حرکت موثری صورت نگرفته، بلکه زمینه های فرهنگی این مسئله نیز ساخته نشده است، اظهار داشت: باید برای راهبرد ابلاغی در این باره، برنامه کلان و همه جانبه تدوین شود و مشکلات جوانان در دوره پنجره جمعیتی به نحو معقول، منطقی و سنجیده حل و فصل شود.

وی ضمن تاکید بر ضرورت اتخاذ وحدت رویه دستگاه های مختلف در تدوین طرح ها و سیاست های مورد نیاز در این امر مهم گفت: اولا بهتر است که دولت لایحه ای جامع، قوی و امید آفرین مثل خیلی کشورهای دیگر برای تناسب جمعیت و تعالی خانواده تقدیم مجلس کند. ثانیا اگر دولت به هر دلیلی این کار را نمی کند مجلس طرح در دست بررسی خود را به شکل علمی و استفاده از دیدگاه های خبرگان در این زمینه، پخته کند و از هرگونه سطحی نگری و ساده اندیشی بپرهیزد، تا قانونی که از دل آن بیرون می آید، جوانان را به راستی به ازدواج و فرزندپروری تشویق کند. زیرا به هیچ وجه جزم اندیشی، کوته بینی و شعارسرایی در این زمینه اثربخش نخواهد بود.

وی در پایان ابراز امیدواری کرد که کمیته مطالعات و پایش سیاست های جمعیتی شورای عالی انقلاب فرهنگی بتواند در این خصوص به قوای مختلف نظام و دستگاه های تصمیم گیر مشاوره های خوبی دهد و آنها را در این مسئله خطیر راهنما باشد.

کرباسیان: هدف نهایی در این سند ایجاد یک تمدن نوین اسلامی و بیشترین کلیدواژه به کار رفته در این سند جوان و جوانان هستند و گویی اجرای این سند مهم بدون جوانان مقدور نیست.

همچنین پدرام کرباسیان مدیر اداره آمار و اطلاعات مجمع تشخیص مصلحت نظام با اشاره به اهمیت بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی در بین اسناد بالادستی نظام گفت: هدف نهایی در این سند ایجاد یک تمدن نوین اسلامی و بیشترین کلیدواژه به کار رفته در این سند جوان و جوانان هستند و گویی اجرای این سند مهم بدون جوانان مقدور نیست.

وی افزود: جوانی جمعیت یکی از زیرساخت های سیاسی و اجتماعی برای تحقق گام دوم و اهداف مورد نظر مقام معظم رهبری است.

کرباسیان موضوع جمعیت را دارای ابعاد گوناگون دانست و گفت: در این کمیته باید مشخص شود که کدام ابعاد جمعیت مورد توجه هستند.

وی با بیان اینکه در مجلس شورای اسلامی متناظر با سیاست های ابلاغی مقام معظم رهبری قوانینی به تصویب می رسد، تصریح کرد: از سال ۱۳۹۳ و با توجه به ابلاغ سیاست های کلان جمعیت توسط مقام معظم رهبری قانون مشخصی برای موضوع جمعیت به تصویب نرسیده است و شاید علت اصلی آن نداشتن متولی اصلی برای این موضوع در دولت یا مجلس باشد.

محمود مشفق مدیر گروه جمعیت شناسی دانشگاه علامه طباطبایی گفت: سیاست های جمعیتی قبل از انقلاب مربوط به بهداشت و تنظیم خانواده بوده است و پس از پیروزی انقلاب نیز تا دهه ای این موضوع مغفول بوده و سپس سیاست های کاهشی اعمال شده است.

وی افزود: ایجاد تعادل و توازن کمی و کیفی در موضوع جمعیت بسیار حائز اهمیت بوده و جوانی جمعیت که باید بالای نرخ جانشینی باشد در تعادل هرم سنی جمعیت نقش موثر خواهد داشت.

مدیر گروه جمعیت شناسی دانشگاه علامه طباطبایی گفت: موقعیت استراتژیک و منابع طبیعی کشور ما در صورتیکه تعادل جمعیت رعایت نشود قدرت بازدارندگی کاهش خواهد یافت و همچنین باید تلاش شود تا از تمرکزگرایی در جمعیت و خالی شدن سکنه در نقاط مرزی جلوگیری کرد.

مشفق جمعیت را دارای ابعاد گوناگون خواند و تاکیذ کرد: معطوف شدن صرف به موضوع باروری در این زمینه کافی نیست و ابعاد اقتصادی، اجتماعی، امنیتی و... نیز باید مورد توجه باشند و مرجع اصلی تصمیم گیری در این زمینه در کشور مشخص شود.

سید حامد برکاتی مدیرکل دفتر سلامت، جمعیت خانواده و مدارس وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی گفت: بحث کمیت در سال های زیاد مورد بحث شده است و در مورد کیفیت جمعیت کمتر مورد توجه بوده است و در اسناد باید برای سال های ابتدایی یعنی تا ۸ سال آغاز کودکان برنامه ریزی داشت.

برکاتی: علی رغم گذشت بیش از ۵ سال از ابلاغ سیاست های مقام معظم رهبری در موضوع جمعیت هنوز پایشی از وضعیت آن صورت نگرفته است.

وی افزود: موضوع جمعیت باید در تمام سیاست ها و قوانین مورد توجه باشد و اسناد دارای پیوست جمعتی باشند به عنوان مثال اگر در قانونی که برای خانه های خالی تصویب شد با نگاه جمعیتی به تصویب می رسید مصوبه بهتری راشاهد بودیم.

برکاتی گفت: علی رغم گذشت بیش از ۵ سال از ابلاغ سیاست های مقام معظم رهبری در موضوع جمعیت هنوز پایشی از وضعیت آن صورت نگرفته است که امیدواریم انجام شود.

محمدولی علیئی مدیر گروه جمعیت شناسی موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران در ادامه جلسه با اشاره به سالخوردگی و اضمحلال جمعیت در برخی کشورها گفت: ما در کشور فرصت داریم تا از دچار شدن به این بحران جلوگیری کنیم اما هنوز عده ای در کشور به این باور و اهمیت موضوع اعتقاد پیدا نکرده اند.

وی افزود: به لحاظ نظر باید چارچوب خود را در این زمینه مشخص کنیم و یک نظریه واحد برای برنامه ریزی داشته باشیم و از تشتت موجود جلوگیری کرد.

رئیس موسسه مطالعات جمعیتی کشور افزود: تصویب قرانین مورد نیاز در این زمینه، آموزش مبتنی اشتغال و رفع مشکلات آموزش عالی برای تربیت نیروی انسانی متخصص را دو راهکار اساسی برای رفع مشکل جمعیت دانست.

محمدولی علیئی: تصویب قرانین مورد نیاز در این زمینه، آموزش مبتنی اشتغال و رفع مشکلات آموزش عالی برای تربیت نیروی انسانی متخصص را دو راهکار اساسی برای رفع مشکل جمعیت دانست.

مریم اردبیلی عضو هیات علمی مرکز تحقیقات سیاستگذاری سلامت دانشگاه علوم پزشکی شیراز نیز در این جلسه گفت: موضوع آینده پژوهی متناسب با زیست بوم فرهنگی ایران مورد توجه باشد.

وی افزود: باید به نگاه هایی که امروز استعاره های ذهنی جامعه را از تعدد فرزندان تغییر داده است به طور ویژه در سیاستگذاری های حوزه رسانه توجه کرد.

اردبیلی دو گانه‌های ایجاد شده در موضوع جمعیت را بسیار مهم خواند و گفت: در این دو گانه ها دو نگاه فمنیستی و نگاه تحجرگرایانه سابق وجود دارد که پاراداریم مطلوب در این زمینه باید برای جامعه تعریف شود.

وی نواوری اجتماعی را دیگر موضوع مهم در این زمینه دانست و گفت: مدل مطلوب برای جامعه ایرانی اسلامی ما در این زمینه باید ترسیم شود.

شهلا کاظمی پور عضو هیات علمی دانشگلاه تهران هم در ادامه جلسه با تاکید بر ضمانت اجرایی تصمیمات کارگروه اظهار داشت: تجربه‌های گذشته به ویژه عدم تصویب قانون جمعیت در مجلس در ۷ سال گذشته نشان می‌دهد که در ابتدای کار باید برای ضمانت بخشی به تصمیمات و مصوبات تدبیر شود.

وی افزود: جمعیت یک بسته سیاستی می خواهد و اگر یک جنبه صرفا مورد توجه باشد موفق نخواهیم بود.

رسول صادقی عضو هیات علمی دانشگاه تهران و رئیس موسسه مطالعات جمعیتی کشور نیز با اشاره به پویا بودن جمعیت گفت: این خصیصه ذات جمعیت‌های انسانی است و سیاست‌ها نیز پویایی لازم را داشته باشد.

وی افزود: در سال های گذشته در خصوص مسائلی که امروز از آن حرف می‌زدیم سخنی نمی‌گفتیم و امروز در قرن جدید خانواده‌ها کوچک و طول عمرها بیشتر شده است و با سالمندی جمعیت مواجه هستیم.

صادقی گفت: بسیاری از کشورها با مسئله کاهش جمعیت مواجه هستند لکن آنچه ایران را متمایز کرده سرعت این کاهش است و در برخی کشورها این روند که در ایران در بیست سال اتفاق افتاده این تغییرات دو قرن طول کشیده است و تغییرات اجتماعی و سبک زندگی در این زمینه موثر بوده است.

وی اضافه کرد: اقتصاد ما نیز نتوانسته در این زمینه متناسب با تغییرات جمعیتی تحرک داشته باشد و زیاده روری در تنظیم خانواده نیز دیگر مسئله مشکل افرین در این زمینه بوده است.

رئیس موسسه مطالعات جمعیتی کشور گفت: با عدد نرخ رشد فعلی که ۱.۷ است در سال ۱۴۳۰ به رشد منفی جمعیت خواهیم رسید.

محمد جواد محمودی رئیس کمیته جمعیت دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی اظهار داشت: جلسه کمیسیون فرهنگی مجلس در تاریخ ۲۹/۲/۱۳۹۸ بررسی طرح را با تصویب بندهای مربوط به تشکیل ستاد جمعیت ذیل دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی و حذف قانون تنظیم خانواده به پایان رساند.

وی افزود: بر این اساس تلاش شد با توجه به اقدامات راهبردی و ملی و در راهبرد کلان ۴ نقشه مهندسی فرهنگی کشور نقش محوری دبیرخانه در ایجاد بسترهای مناسب برای اجرای سیاست های جمعیتی کشور تثبیت شود.

محمودی گفت: آینده پژوهی موضوعات و مسائل جمعیتی، تلاش برای شناسایی اولویت ها، نیازهای پژوهشی، تدوین سیاست ها و برنامه های علمی و نوآوری مورد نیاز از طریق رصد و پایش مستمر موضوعات و مسائل حوزه، تبیین سالمندی جعیت، تلاش در جهت اجماع متخصصین در موضوع جمعیت، نظارت بر مطالعات و پژوهش‌های راهبردی جمعیت و فراهم آوردن زمینه لازم برای فرهنگ سازی و ایجاد بسترهای مناسب برای اجرای سیاست های جمعیتی در راستای تحقق رهنمودهای مقام معظم رهبری از مهمترین اهداف تشکیل این کمیته هستند.