2 دقیقه برای دیگران وقت می‌گذاریم و 11 ساعت برای خودمان!

به‌گزارش ایران، می‌خوابیم، غذا می‌خوریم، می‌آشامیم، حمام می‌رویم، به بهداشت‌مان می‌پردازیم و برای سلامتی‌مان به پزشک مراجعه می‌کنیم! اما این تقریباً نیمی از وقت شبانه روز ما را می‌گیرد با ١٢ ساعت و ٤٥ دقیقه باقیمانده چه می‌کنیم؟ در یک مطالعه آماری که در پاییز سال ٩٨ برای سومین دوره آماری از سوی مرکزآمار ایران انجام شده، الگوی گذران وقت افراد بالای ١٥ سال در مناطق شهری کشور، بر مبنای طبقه‌بندی بین‌المللی ایکاتوس به تصویر کشیده شده و با همین مبنا اولین و دومین دوره آماری طی یک دوره یک ساله ۸۸- ۱۳۸۷ و ۹۴-۱۳۹۳ اجرا شده است.

خدیجه کریمی، رئیس گروه آمارهای اجتماعی، دفتر جمعیت و نیروی کار و سرشماری مرکز آمار به دومین گروه فعالیت اشاره می‌کند که ایرانی‌ها در آن بیشترین وقت خود را می‌گذرانند. (فرهنگ، فراغت، رسانه‌های گروهی و تمرین‌های ورزشی). او می‌گوید که هر ایرانی بالای ١٥ سال در شهرها به طور متوسط ٤ ساعت و ٦ دقیقه را صرف فعالیت‌های فرهنگی، تفریحی، ورزشی مثل رفتن به بوستان‌ها و پارک‌ها، مشارکت‌های فرهنگی، مطالعه در اوقات فراغت، تماشای تلویزیون، گوش دادن به رادیو، رفتن به سینما و... می کند. اما به‌گفته کریمی، بعد از گروه دوم، به طور متوسط بیشترین زمان ایرانی‌ها با ٢ ساعت و ٤٩ دقیقه صرف فعالیت‌های شغلی با مزد می‌شود که اشتغال در شرکت‌ها، نهادهای دولتی و مؤسسات غیرانتفاعی، خرید و فروش کالا در بنگاه‌های اقتصادی خانگی، اشتغال در بنگاه‌های اقتصادی خانگی تولید کالا، جست‌و‌جوی شغل، راه‌اندازی شغل به‌عنوان مثال در همین طبقه قرار می‌گیرد. معاشرت، ارتباط، مشارکت اجتماعی و آداب و رسوم دینی هم حدوداً یک ساعت و ٣٩ دقیقه را شامل می‌شود. در یک شبانه روز متوسط زمان صرف شده در فضای مجازی ۲۱ دقیقه بوده که ۱۶ دقیقه آن مربوط به فعالیت فرهنگ، فراغت، رسانه‌های گروهی و تمرین‌های ورزشی است. البته در استفاده از فضای مجازی نوع فعالیت انجام شده مهم است، مثلاً اگر دانش‌آموزی از فضای مجازی به‌منظور آموزش آنلاین استفاده کند در طبقه‌بندی گروه فعالیت «یادگیری» قرار می‌گیرد.

به‌گفته او البته یکی از اهداف اجرای این طرح در برخی کشورها، محاسبه کار بدون مزد خانگی است که طیف گسترده‌ای از پخت و پز در خانه، نظافت منزل، تولید کالا برای مصرف خانوار، نگهداری از فرزند و سالمند را شامل می‌شود که در ازای آن حقوقی دریافت نمی‌کنند. خدمات خانگی بدون مزد برای اعضای خانواده و خانوار در کشور ما، ٢ ساعت و ٤١ دقیقه بوده است، جالب اینکه کارهای داوطلبانه بدون مزد فقط ٢ دقیقه است.
عموم کشورها از داده‌های پیمایش گذران وقت برای سیاستگذاری، تحلیل‌های جامعه شناسی و روان شناسی و وضعیت سرمایه اجتماعی استفاده می‌کنند و بر مبنای آن کیفیت زندگی و مسائل مختلف را بررسی می‌کنند. مثلاً در جوامع غربی اگر شما ٧٩ سال عمر کنید، به‌طور متوسط ٣٣ سال در رختخواب هستید که از این میزان ٧ ساعت را در تلاش برای خوابیدن به سر می‌برید. یا ١٣ سال و ٢ ماه کار می‌کنید و ١١ سال و ٤ ماه به تماشای تلویزیون می‌نشینید، از این ١١ سال البته ٣ سال در شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی صرف می‌شود، ٤ سال و ٦ ماه به خوردن و ٣ سال و یک‌ماه تعطیلات و یک‌سال و ٤ ماه هم ورزش و تحرک دارید، حتی میزان روابط عاشقانه شما هم مشخص است. اما آیا در جامعه ایران هم‌چنین تحلیلی انجام شده است؟ متأسفانه هیچ تحلیل رسمی و دولتی در این زمینه وجود ندارد.

ضرورت ارایه جزییات این پیمایش به مردم
حسین ایمانی جاجرمی، جامعه شناس نیز با مثبت دانستن پیمایش گذران وقت ایرانی‌ها می‌گوید: تحلیل چنین پیمایش‌هایی می‌تواند به بررسی وضعیت جامعه و برنامه‌ریزی برای گروه‌ها منجر شود، درصورتی‌که بتوانیم جزئیات این پیمایش را در دسترس عموم قرار دهیم و حتی نسبت به دوره‌های گذشته مقایسه کنیم و ببینیم در این ٥ سال چه تحولاتی رخ داده است، آیا خود مراقبتی به‌عنوان بیشترین زمان اختصاص داده شده در هر شبانه روز کمتر شده یا بیشتر؟ اگر کمتر شده چه عللی داشته است؟ آیا کیفیت خواب مردم تغییر کرده و عواملی مثل گرانی و تورم در این پیمایش بر چه فاکتورهایی بیشترین تأثیر را گذاشته است؟ مثلاً موجب شده مردم کمتر به تفریح بروند؟ توضیحات مختصر و خطی برای تحلیل این داده‌ها کفایت نمی‌کند، در حوزه کار بدون مزد باید دید سهم زنان تا چه اندازه تغییر کرده است و چقدر بر کیفیت زندگی زنان تأثیرگذار بوده؟

او ادامه می‌دهد: اینکه بیشترین زمان ما صرف خودمراقبتی می‌شود در یک تحلیل می‌تواند نشان دهد ما بیشتر وقت خود را صرف خودمان می‌کنیم تا کارهای داوطلبانه و کمک به دیگران! چراکه در این پیمایش کارهای داوطلبانه ٢ دقیقه بیشتر نیست و این بیشتر حالت مصرفی جامعه ما را نشان می‌دهد تا مولد بودن! و البته اینکه بیشترین وقت ما در خانه صرف می‌شود تا فضای عمومی و انجام کارهای خیریه و داوطلبانه؛ و این به‌نوعی نشاندهنده درونگرا بودن جامعه ماست. یا مثلاً برای یادگیری رسمی ٤٣ دقیقه بیشتر وقت نمی‌گذاریم که می‌تواند نشاندهنده پایین بودن ابتکار و خلاقیت و تولید باشد، البته همه این فاکتورها نیازمند کار جدی و تحلیل است، اما می‌تواند در بررسی وضعیت سرمایه اجتماعی، قدرت جامعه مدنی، تأثیر سیاست‌ها و فاکتورهای اقتصادی کمک‌کننده باشد.
او می‌گوید: زمانی در گزارش نشریه فایننشیال تایمز می‌خواندم که خواب جوان‌ها و نوجوان‌های امریکایی نسبت به گذشته بیشتر شده و آنها زمان کمتری را در تلویزیون می‌گذرانند، چراکه بیشتر به‌ سمت شبکه‌های اجتماعی گرایش پیدا کرده‌اند، آنها تحلیل جز‌به‌جز شهروندان را دارند و می‌دانند ٢٤ ساعت یک فرد صرف چه مواردی می‌شود.

مقایسه آماری پیمایش ٩٣ نسبت به ٩٨ البته به علت تغییر طیف‌ها از ١٥ به ٩ کار ساده‌ای نیست، اما درباره مراقبت شخصی می‌توان گفت که در ٥ سال گذشته ایرانی‌ها با ١٣ ساعت و ٢٢ دقیقه زمان بیشتری را صرف خودشان می‌کردند، اما اینکه چرا این زمان کاهش یافته، در کدام بخش بوده و این زمان به کدام سمت رفته است، مشخص نیست! البته بهار و تابستان امسال قطعاً نتایج این پیمایش را تحت تأثیر قرار خواهد داد، باید دید پس از بررسی چهار فصل چه نتایجی به‌دست خواهد آمد و نسبت به دو دوره گذشته چه تغییراتی رخ داده است!