غلبه بر بحران‌های ملی در سایه فضای باز

به‌گزارش ایران، در سه ماهی که از مواجهه رسمی ایران با بیماری کرونا می‌گذرد در کنار تبعات منفی بهداشتی، اقتصادی و سیاسی و اجتماعی که داشته وجوه مثبتی هم رقم خورده است. همکاری‌های ملی و هماهنگی دستگاه‌های مختلف معطوف به مقابله با این بیماری در کنار حضور مردم جلوه‌های مثبت این داستان است. در همین ارتباط گفت‌و‌گو کرده‌ایم با محمد هاشمی از فعالان سیاسی با سابقه. به تعبیر او ارتباط مردم و مسئولان یک جاده دو طرفه است که طرفین باید مطالبات و ملاحظات یکدیگر را مد نظر قرار دهند.

در سه ماه گذشته و از زمان مواجهه با بیماری کرونا در کنار تبعات منفی که برای کشور رقم خورده، شاهد هماهنگی‌های ملی و مشارکت مردم هم بوده‌ایم. به‌نظر شما این همگرایی‌ها و چقدر مفید فایده بوده و آیا می‌توان آن را به دیگر موارد و موضوع‌ها هم سرایت داد؟
بله این ادعای درستی است. علاوه بر مسئولان شاهد حضور و مشارکت مردم در مقابله با کرونا بودیم. به هر حال همیشه در شرایط سخت که مسئولان به سراغ مردم رفته‌اند پاسخ مثبت گرفته و فاصله‌های بین مسئولان و مردم هم کم شده است. این از وجوه مثبت بحران کرونا در ایران بود که البته از ابتدای انقلاب هم جاری و ساری بوده است. چرا که اساساً مبنای پیروزی انقلاب هم مشارکت مردم بوده است. از آن زمان تا کنون هم همواره در فراز و فرودها و مشخصاً در جنگ تحمیلی و تحمل فشارهای تحریم، مردم ایثارگرانه ورود کرده‌اند. این نکته مهمی است و البته پیامی هم دارد که اگر مردم را اصطلاحاً به حساب آوریم و به آنها میدان بدهیم و اجازه دهیم همه جریان‌های سیاسی که نظام را قبول دارند وارد میدان شوند می‌توانیم با اتکا به داخل و بی‌نیاز از بیگانگان مشکلات را حل کنیم.

هماهنگی و همکاری مسئولان و نهادهای مختلف هم بروز و ظهور پررنگی داشته است. چقدر مهم است که این هماهنگی‌ها تداوم یابد؟
این وجه هم مهم است. به جرأت می‌توان گفت که در این سه ماهه شاهد همکاری مسئولان در رده‌های مختلف بودیم که اوج آن ستاد ملی مقابله با کرونا و تبعیت همه دستگاه‌ها از دستورات و تصمیمات آن بود تا جایی که حتی اماکن مقدسه و نماز جمعه‌ها هم به تبعیت از این دستورات تعطیل شدند. مسئولان به هر حال برای مردم قابل احترام هستند حالا ممکن است ضریب نفوذ و محبوبیت آنها بین مردم متفاوت باشد. وقتی همه مسئولان در نهادهای مختلف هماهنگ باشند جمع یا نتیجه آن کارآمدی می‌شود و در غیر اینصورت ممکن است نیروهای متفاوت اثرات کار یکدیگر را خنثی کنند. تنش‌ها همیشه مشارکت مردمی و امیدواری آنها به رتق و فتق امور را کم می‌کند و فاصله‌ها را زیاد می‌نماید. در حقیقت هم عنصر امیدواری مردم به آینده و هم تمایل آنها به مشارکت بیشتر مدنی به کیفیت روابط بین نهادها و مسئولان ارتباط دارد هر چه این هماهنگی بیشتر باشد امیدواری هم بیشتر خواهد بود. این مهم وقتی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند که بدانیم این روزها به اندازه کافی تخریب علیه نهادهای مختلف نظام در رسانه‌های بیگانه و حتی فضای مجازی وجود دارد حالا اگر قرار باشد مسئولان هم بر آتش تنش بدمند قاعدتاً استراتژی بدخواهان ایران بهتر پیش می‌رود. آنها بواسطه رسانه‌های فارسی زبان خارج از کشور تلاش دارند مسئولان ایرانی را مفسد و نالایق معرفی کنند و در نهایت حکم به ناکارآمدی نظام بدهند. وقتی تنش جایگزین همکاری ملی شود نتیجه کار هم همان می‌شود که بیرونی‌ها می‌خواهند. بنابر این مسئولان باید نسبت به این هماهنگی‌ها و تداوم آن اهتمام داشته باشند.

اشاره کردید که مردم هم در تحمل سختی‌ها و تبعات کرونا و هم در مقابله با آن به روش‌های مختلف مشارکت و همکاری داشتند. قاعدتاً آنها هم انتظار دارند به گفته رئیس جمهوری همه تلاش‌ها در جهت رفع مشکلاتشان باشد.
بله حتماً همین‌طور است و البته این مطالبه بی‌جا و زیاده خواهی هم نیست. در حقیقت ارتباط مردم و حاکمیت مثل یک خیابان دو طرفه است. یک طرفه نیست که فقط یک طرف توقع و انتظار داشته باشد یا کنار گود بنشیند و بگوید دیگران باید فلان کار را بکنند. طرفین یعنی مردم و مجموعه حاکمیت باید ملاحظات و مطالبات یکدیگر را به رسمیت بشناسند، احترام بگذارند و به مسئولیت‌های خود عمل کنند. الان در ماجرای کرونا مثل همه صحنه‌های دیگر مردم به میدان آمده‌اند، تحریم‌ها و اعمال فشارها را تحمل کرده‌اند قاعدتاً انتظار دارند که مسئولان هم برای رفع مشکلات برنامه داشته باشند و به وعده‌هایی که به مردم می‌دهند عمل کنند. در کارها یا برنامه‌های اساسی، می‌توان از تجارب و دانش نخبگان و صاحبنظران استفاده کرد. مثلاً اخیراً در صداو سیما دیده‌ام که از کارآفرینان با سابقه دعوت می‌شود و آنها تجربیات خود را در اختیار مردم قرار می‌دهند.

این موضوع را می‌توان به حوزه‌های دیگر یعنی سیاسی، فرهنگی و اجتماعی هم تعمیم داد؟
بله استفاده از تجربیات و دعوت به همکاری برای حل مشکلات را می‌توان به حوزه‌های مختلف تعمیم داد. در حوزه اقتصاد و سیاست خارجی ما ایرانی‌های زیادی را داریم در خارج از کشور که هم انسان‌های عالم و بادانشی هستند و هم عمدتاً در مراکز و جایگاه های حساسی مسئولیت دارند. قاعدتاً نسبت به ایران هم عرق دارند. امروز کسی تردید ندارد که اتفاقاً یکی از مزیت‌های جمهوری اسلامی همین نیروی انسانی تحصیلکرده و با انگیزه است چه داخل و چه خارج از کشور. باید به این‌ها میدان داد و شرایط حضور ایرانیان خارج از کشور در ایران و سرمایه‌گذاری آنها را فراهم کرد. جان کلام این است که فضای سیاسی، فرهنگی و اجتماعی را باز کنیم تا دیدگاه های مختلف بتوانند در گذر کشور از بحران نقش ایفا کنند و خود را در آبادی ایران سهیم بدانند. تجربه اخیر نشان داد که حضور مردم در کنار صداقت و هماهنگی مسئولان خطرات و مخاطرات را رفع می کند. بنابر این می‌طلبد به سمت امنیتی کردن فضای کشور نرویم و همه مجموعه‌های دوست دار نظام و کشور را دعوت کنیم به میدان بیایند و داشته‌های خود اعم از تجربه، تخصص، سرمایه و... را به کار بگیرند. البته که امنیت هم مؤلفه بسیار مهمی است اما باید مراقب بود که به بهانه امنیت دیگر حوزه‌های مهم تحت‌الشعاع قرار نگیرد. هر چیزی در جای خود نیکو است.
به هر حال تا چند روز دیگر مجلس یازدهم روی کار می‌آید که به لحاظ سیاسی گرایش متفاوتی با دولت دارد. بتدریج بحث‌های انتخاباتی ریاست جمهوری هم آغاز می‌شود و چه بسا آن فضای تنش‌آمیزی که شما آن را آسیب‌زا می‌دانید ممکن است دوباره ظهور پیدا کند.

به نظرم همه ما اعم از فعالان سیاسی، رسانه‌ها و مسئولان باید به دو نکته توجه داشته باشیم یکی حفظ نظام و دیگری حل مشکلات مردم و مشارکت آنها در امور. به هر روی بزنگاه‌هایی پیش می‌آید که احزاب، اشخاص یا رسانه‌ها بر سر دو راهی انتخاب منافع ملی یا شخصی و گروهی می‌رسند. شرایط کشور اقتضا دارد که در چنین چالشی اولویت را به منافع ملی بدهیم و حل مشکلات مردم را بر هر مؤلفه دیگری ترجیح دهیم. اینکه امروز جناح ما برنده انتخابات شده و فکر کنیم فرصتی پیش آمده تا انتقام بگیریم یا به سراغ تسویه حساب‌های سیاسی برویم، دردی را دوا نمی‌کند. این جناح و آن جناح هم ندارد. چرخش قدرت در حدی که در جمهوری اسلامی مجاز است، همواره وجود داشته. مهم این است که جناح شکست خورده و پیروز در انتخابات بر سر منافع ملی اجماع داشته باشند و از حق مردم برای داشتن وضعیت بهتر کوتاه نیایند. جابه‌جایی قدرت نباید منجر به آسیب دیدن بیشتر مردم و نادیده گرفتن منافع ملی شود. به هر حال مجلس آینده به لحاظ سیاسی با دولت متفاوت است اما هم مجلس و هم دولت، منتخب مردم هستند و آنها که به رئیس جمهوری یا به نمایندگان رأی داده‌اند انتظار و مطالباتی دارند که قاعدتاً این ها باید اولویت باشد. آنجا هم که اختلاف نظری بین مسئولان بود به نظرم بهتر آن است که در جلسات درونی مسأله را مطرح و بررسی کنند و از علنی کردن آن پرهیز کنند.

فراموش نکنیم که نظام فقط یک نهاد مثلاً مجلس یا دولت نیست. همه نهادها وقتی در کنار هم قرار می‌گیرند می‌شوند نظام. اگر کارآمد باشند و دردی را دوا کنند یعنی کارآمدی نظام و اگر عیبی داشته باشند و نتوانند مسئولیت‌های قانونی خود را انجام دهند یعنی آسیب زدن به اعتبار و کارآمدی نظام. انتخابات و رقابت‌ها می‌آیند و تمام می‌شوند آنچه همچنان هست نظام است و مردم. رضایت این دو را قربانی مطامع زودگذر سیاسی و جناحی نکنیم. به رقیب داخلی به چشم دشمن نگاه نکنیم و بدانیم که تنش‌های بین نهادها و مسئولان آبی در آسیاب همان هاست که علم ناکارآمدی نظام را بلند کرده‌اند و در نقطه مقابل هر چه این هماهنگی‌ها بیشتر باشد، همانند آنچه در ماجرای کرونا پیش آمدفضا برای عرض اندام نحله‌های مختلف قانونی فراهم باشد، رسانه‌ها استقلال و آزادی لازم را داشته باشند، مردم هم نسبت به آینده و اینکه به هر حال مشکلات در مسیر حل شدن قرار دارد امیدوار‌تر می‌شوند.

برش
شما عملکرد دولت و مجموعه تصمیم‌سازی‌ها در مواجهه با کرونا را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
فراموش نکنیم که کرونا برای همه کشورها همراه با نوعی غافلگیری بود لذا هیچ یک از دولت‌ها آمادگی قبلی برای مواجهه نداشتند. گذشته از این موضوع وضعیت اقتصادی ایران هم در یکی دو سال اخیر همراه با نوساناتی بوده و معیشت مردم را درگیر خود کرده است. در کنار اینها تحریم‌های امریکا هم همچنان برقرار است که همه اینها کار مقابله را سخت‌تر می‌کند. با همه اینها می‌توان گفت دولت در مجموع کارنامه قابل دفاعی از خود به جای گذاشته است. الان اگرچه آمار ابتلاها دوباره زیادتر شده است اما گفته می‌شود به خاطر افزایش امکانات برای تست‌گیری و آزمایش‌هاست. اما مرگ و میرها کاهش چشمگیری داشته است. در حقیقت دولت در حد توان خود به اصناف و مشاغل و مردم نیازمند کمک کرد و البته کمک‌های غیردولتی و مردمی هم چشمگیر بود.