پیامدهای تحریم تسلیحاتی
عبدالرضا فرجی‌راد*
بعد از خروج دونالد ترامپ،رییس‌جمهور ایالات متحده امریکا از برجام و تحمیل شدیدترین تحریم‌های اقتصادی و سیاسی بر جمهوری اسلامی ایران، هفته گذشته وزیر خارجه ایالات متحده اعلام کرد از جانب دولت امریکا طرحی را به شورای امنیت سازمان ملل متحد ارائه خواهد کرد که تحریم تسلیحاتی جمهوری اسلامی ایران بنا بر توافق برجام و قطعنامه ۲۲۳۱شورای امنیت سازمان ملل متحد قرار است که پاییز آینده به اتمام می‌رسد، ادامه پیدا کند. استدلال مایک پمپئو هم این است که امریکا به عنوان عضوی از برجام از نظر حقوقی این حق را دارد که چنین طرحی را ارائه کند زیرا که ایران به تعهدات خود پایبند نبوده است.
در این رابطه هر کدام از اعضای برجام عکس‌العمل‌هایی بروز دادند که از میان آنها روسیه و چین و نیز جوزف بورل رئیس کمیسیون سیاست خارجی اتحادیه اروپایی نسبت به این حرکت امریکا واکنش منفی قاطع‌تری نسبت به سه کشور اروپایی عضو برجام نشان دادند. اکثر اعضای برجام معتقدند خروج امریکا از آن این حق که امریکا بتواند طرحی را ارائه دهد که تحریم تسلیحاتی در ایران ادامه یابد از آن کشور سلب شده است.
در این میان و پس از عکس‌العمل منفی کشورهای عضو برجام، حمایت تعداد قابل توجهی از نمایندگان دموکرات و جمهوریخواه کنگره امریکا از تمدید تحریم تسلیحاتی ایران و توصیه به کاخ سفید مبنی‌بر همکاری با متحدان اروپایی در این زمینه در جهت موفقیت طرح می‌تواند باعث شود که وزیر خارجه ایالات متحده با دلگرمی بیشتری طرح غیرقانونی خود را علیه جمهوری اسلامی ایران دنبال کند.
با این مقدمه در اینجا این سوال مطرح می‌شود کاخ سفید و وزارت خارجه دولت ترامپ در این وضعیت بحران‌زده کرونایی در امریکا از طرح چنین موضوعی چه هدفی را دنبال می‌کنند؟ حتی اگر بتوانند دیگر اعضای برجام را راضی به ادامه تحریم تسلیحاتی کنند-که در این مورد تردیدهای جدی وجود دارد- آیا به هدف خود رسیده‌اند. در این رابطه می‌توان گفت که ایالات متحده امریکا ملاحظات ذیل را با این طرح دنبال می‌کند:
اول آنکه زمان زیادی به انتخابات ریاست‌جمهوری ایالات متحده و به ویژه مبارزات انتخاباتی باقی نمانده است. مشکلات جدی اقتصادی ناشی از ویروس کرونا باعث شده ترامپ انتخابات را با نگرانی‌های جدی دنبال کند. در طول سه سال و نیم گذشته کاخ سفید باوجود فشارهای تحریمی شدید نتوانسته مقامات ایرانی را به پای میز مذاکره دوجانبه بکشاند تا دستاوردی را در سیاست خارجی برای خود دست و پا کرده باشد. ترامپ در طول مبارزات انتخاباتی خود به‌خاطر این عدم موفقیت باید به حملات مستقیم رقیب خود پاسخ دهد که خروج از برجام چه دستاوردی برای کشور و منافع ملی ایالات متحده داشته است. لذا با توجه به این مساله مایک پمپئو به خوبی می‌داند که اقدام وی جهت ارائه طرح ادامه تحریم تسلیحاتی ایران هرچند از نظر حقوقی جایگاهی ندارد ولی امیدی می‌تواند به وجود آورد که کنش‌ها و واکنش‌های امریکا و ایران در سازمان ملل از یک سو و نیز تحرکات دیگر اعضای برجام شاید منجر به این شود که از دل آن توافقی حاصل شود که تحریم تسلیحاتی ایران برای مدتی ادامه پیدا کند ولی امریکا در ازای آن به برجام بازگردد. بازگشتی که در نتیجه آن تحریم‌های ایالات متحده امریکا برداشته نمی‌شود
ولی با توجه به افت شدید قیمت نفت -که تا انتخابات هم چشم‌انداز امیدوارکننده افزایش قیمت وجود ندارد- ترامپ اجازه دهد در مورد فروش نفت به جمهوری اسلامی ایران امتیازات کوچکی داده شود.
واشنگتن امیدوار است با توجه به مخالفت متحدان اروپایی خود با توسعه موشکی و فعالیت‌های نظامی ایران در منطقه، بتواند با کمک آنها به دستاوردی هرچند ناقص برسد که با آن در مبارزات و تبلیغات انتخاباتی در مقابل رقیب دموکرات خود در روابط خارجی حرفی برای گفتن داشته باشد. نباید فراموش کرد که سیاست خارجی ترامپ در همه زمینه‌ها از جمله عراق، سوریه، لیبی، یمن، افغانستان، کره شمالی، چین، روسیه و همکاری با اروپا با شکست روبه‌رو بوده است و با توجه به اینکه کرونا باعث شده حدود ۳۰ میلیون بیکار روی دست ترامپ قرار گیرد لذا دیگر این برگ برنده‌ای که تا همین چند ماه گذشته همیشه به آن افتخار می‌کرد در کوتاه‌مدت به دشمنی تبدیل شده که احتمال ورود مجدد ترامپ به کاخ سفید را با تردیدهای جدی روبه‌رو ساخته است.
لذا در غیاب موفقیت‌های اقتصادی و اشتغالزایی که در انتخابات امریکا همیشه حرف اول را می‌زده، این بار سیاست خارجی اهمیت پیدا کرده و ارائه دستاوردی در این زمینه بیش از گذشته باید جدی گرفته شود. به ویژه آنکه با غیب شدن و پیدا شدن و بازی‌های رهبری کره شمالی که بیش از همه ترامپ را سر کار گذاشت، پیگیری مساله توافق با کره شمالی بی‌فایده شده است.
دوم اینکه با رفع تحریم‌های تسلیحاتی جمهوری اسلامی ایران در پاییز آینده، امریکا نگران است که دشمنان و رقبای ژئوپلیتیکی آن کشور در سطح جهانی یعنی روسیه و چین از این رفع تحریم بهره ببرند. علاوه بر آن رفع تحریم تسلیحاتی به ایران کمک می‌کند که ایران در بخش‌های هوایی، زمینی و دریایی از توان بیشتری برخوردار شود که باز هم در تضاد با سیاست‌های امریکا در مورد ایران است. ضمن اینکه آغاز فروش سلاح‌های ایرانی به دیگر کشورها و به ویژه کشورهای جهان سومی می‌تواند در بهبود وضعیت اقتصادی ایران موثر افتد که تا حدی می‌تواند تحریم‌های امریکا را کم‌اثر کند. مبادلات تسلیحاتی و نظامی بین ایران و دیگر کشورها از نقطه نظر استراتژیک می‌تواند پیوندهای نزدیک‌تری بین جمهوری اسلامی و دیگر کشورها به وجود آورد که تلاش‌های امریکا برای در انزوا قرار دادن ایران در سطح جهانی را تا حدی خنثی می‌کند.
با توجه به مطالب فوق‌الذکر، چند هفته آینده و احتمالا در اوایل خردادماه زمانی است که پمپئو طرح خود را به شورای امنیت سازمان ملل متحد ارائه خواهد کرد و در آن زمان تلاش‌های وی مورد ارزیابی قرار خواهد گرفت هرچند که به نظر نگارنده احتمال موفقیت کاخ سفید و تبدیل آن به یک دستاورد در انتخابات ریاست‌جمهوری بسیار ضعیف است. حتی اگر امریکا بتواند متحدان اروپایی را با خود همراه کند که البته به نظر می‌رسد اروپاییان تا انتخابات امریکا دست به عصا حرکت خواهند کرد باید در این صورت منتظر عکس‌العمل‌هایی جدی از سوی جمهوری اسلامی ایران باشیم که در این صورت با حرکت نادرست امریکا برجام بیش از گذشته در خطر قرار خواهد گرفت. ضمن اینکه این امکان هم وجود دارد که چوب حراج زدن‌های متعدد بر سر برجام می‌تواند ایران را از سر ناچاری به سوی خروج از NPT سوق دهد که در صورت تحقق طرح فوق احتمال آن زیاد است.
*استاد ژئوپلیتیک و کارشناس مسائل بین‌المللی
منبع: اعتماد
ارسال دیدگاه