ماه رمضان و فرصتی از جنس اقتصادی
وهاب قلیچ*
به علت تعطیلی برخی از کسب‌وکارها در پی شیوع بیماری کرونا، بهره‌گیری مناسب از افزایش کمک‌های خیریه در ماه مبارک رمضان از اهمیت بیشتری نسبت به سال‌های گذشته برخوردار است.
ماه مبارک رمضان، افزون بر ایجاد بسترهایی برای افزایش معنویت و اجرای بیشتر و بهتر مناسک عبادی، اثرات مثبت دیگری نیز در زندگی جوامع اسلامی دارد. مطالعات نشان می‌دهد این ماه به علت تغییر عادات و رفتار مسلمانان، موجب برجای نهادن اثراتی در جریان اقتصادی و حتی سیاسی و اجتماعی کشورهای اسلامی می‌شود.
در زمینه اقتصادی، یکی از این تغییرات، تغییر در الگوی تقاضای کالاهای مصرفی است. به عنوان نمونه در ماه مبارک رمضان تقاضای برخی از محصولات خوراکی مانند شکر، خرما، نان و برنج نسبت به سایر زمان‌های دیگر افزایش پیدا می‌کند. اثر دیگر، کاهش حجم مسافرت‌های تفریحی است. شواهد نشان می‌دهد ورود گردشگران سایر کشورها به کشورهای اسلامی در این ماه معمولا کاهش می‌یابد. این موضوعی است که صنعت گردشگری و هواپیمایی را با تغییر الگوهای خدمات‌دهی در این ماه مواجه می‌کند.
اما یکی از اثرات بسیار مثبت تغییر رفتارهای اقتصادی در ماه مبارک رمضان، افزایش چشمگیر فعالیت‌های خیریه و کمک‌های مردمی در حمایت از اقشار ضعیف و کم‌برخوردار جامعه و ارتقای سطح بازتوزیع از سمت افراد دارا به سمت افراد کمتر برخوردار است. البته فعالیت‌های خیریه و نوع‌دوستانه در تمام کشورهای جهان و در کل طول سال جریان دارد اما در کشورهای اسلامی طی ماه رمضان، نهادهای مردم‌نهاد و موسسات خیریه با طراحی و پیاده‌سازی طرح‌های ویژه، تلاش و کوشش بیشتری از خود برای جذب این دسته از کمک‌های مردمی در حمایت از سبد مصرفی خانوارهای نیازمند و محتاج بروز می‌دهند. این کمک‌ها عمدتا در قالب‌هایی همچون انفاق، قرض‌الحسنه، وقف، صدقه و نذورات از خیرین جمع‌آوری شده و در بین اقشار کمتر برخوردار جامعه توزیع می‌شود.
براساس گزارش سایت «درباره اسلام» (aboutislam.net)، بررسی میزان کمک‌های مالی ارائه شده به ۱۰۶ سازمان خیریه نشانگر افزایش قابل توجه کمک‌های اهدایی مسلمانان در ماه مبارک رمضان است. به حدی که آمار و ارقام نشان می‌دهد که کمک‌های خیریه مسلمانان در این دوره نزدیک به ۵۰۰ درصد نسبت به ماه‌های دیگر افزایش می‌یابد. در کنار اینگونه کمک‌ها در روزهای ماه مبارک، جمع‌آوری زکات فطریه (به عنوان زکات واجب بر عموم مسلمانان) در پایان ماه مبارک نیز می‌تواند برحجم و میزان منابع جمع‌آوری شده جهت بازتوزیع میان دهک‌های پایین درآمدی بیافزاید. البته ناگفته پیداست که ماهیت کمک‌های خیریه و زکات فطریه موجب می‌شود بخشی از وجوه پرداخت شده به نحو مخفیانه و از مجاری غیررسمی به دست نیازمندان و مستمندان برسد و هیچگاه در آمارهای رسمی و دولتی منعکس نشود.
البته بازتوزیع منابع در ماه مبارک رمضان هیچگاه موجب حذف و یا حتی کاهش شدید شکاف طبقاتی نمی‌شود و شاید جمع ارقام در مقابل با مبلغ لازم برای شکاندن زنجیره فقر بسیار ناکافی و کوچک باشد، اما به هرحال نمی‌توان کتمان کرد که استفاده از ظرفیت ناب این ماه مبارک و ترویج فرهنگ کمک به همنوع و سهیم شدن در جریان بازتوزیع به سمت دهک‌های پایین درآمدی می‌تواند در زمینه‌هایی چون اصلاح الگوی مصرف در کاهش سطح اسراف و اتلاف اقلام مصرفی و ارتقای فرهنگ تامین مالی جمعی (Crowdfunding) جهت بهره‌گیری در سایر ایام سال نیز نقشی مثبت بر رفتار و عادات اقتصادی جامعه برجای بگذارد. بنابراین نباید اثرات مثبت موج ایجاد شده در این ماه را صرفا محدود به دوره یک‌ماهه دانست.
این امر مهم امسال به علت رکود و تعطیلی برخی از کسب و کارها در پی شیوع بیماری کرونا از اهمیت بیشتری نسبت به سال‌های پیش برخوردار است. بیماری کرونا با کاهش تقاضا و تغییر الگوی مصرف و عادات خرید، مشکلات معیشتی زیادی برای بخشی از جامعه ایجاد کرده است. بسیاری از مصرف‌کنندگانِ کالاها و خدمات، جهت محافظت از خود و پیشگیری از ابتلا به این بیماری همه‌گیر، تقاضای خود را به زمانِ دیگری موکول کرده‌اند. این تاخیر برای گروهی از کسب‌وکارها خصوصا کسب و کارهای کوچک و متوسط که از ذخیره و پشتوانه مالی چندانی برخوردار نیستند و همچنین گروهی از کارگران و کارمندان که از شرایط مالی باثباتی بهره‌مند نمی‌باشند، مشکلاتی را ایجاد کرده است.
از این‌رو می‌طلبد کلیه نهادهای مردم‌نهاد و بخش عمومی فعال در این حوزه، نهادهای آموزشی و ترویجی، اهالی رسانه و تمامی چهره‌های صاحب نفوذ جامعه با هماهنگی و برنامه‌ریزی مناسبِ متولیان امر از ظرفیت پیش روی به نحواحسن استفاده کنند. همچنین با توجه به این حقیقت که یکی از عوامل مهم پایداری و تداوم اعتماد عمومی و به دنبال آن، افزایش کارایی و فایده‌مندی فعالیت موسسات خیریه، شفافیت و نظارت بر کارکرد آن‌هاست، نیاز است گزارش‌هایی از عملکرد این دسته از نهادها به نحو عمومی رسانه‌ای شود. افزون براین، استفاده از ظرفیت بالای نهادهای رسمی همچون کمیته امداد امام خمینی(ره) و امکانات شبکه بانکی (در جذب منابع از طریق درگاه‌های بانکداری الکترونیک) و بازار سرمایه (مشابه انتشار اوراق نیکوکاری کرونا ۱ و کرونا ۲ در فرابورس ایران) در تسهیل اجرای این دسته از فعالیت‌ها قابل برنامه‌ریزی است.
کلام آخر اینکه بدیهی است اشاره و تاکید بر نقش مردم در اعطای کمک و حمایت‌های مالی از طبقه ضعیف جامعه، به هیچ عنوان رافع مسئولیت سنگین و خطیر دولتمردان و نهادهای غیردولتی متصل به منابع عمومی در پوشش نیازهای اساسی نیازمندان و برقراری طرح‌های خوداشتغالی و توانمندسازی خصوصا در مناطق محروم و دورافتاده نخواهد بود.
*عضو هیات علمی پژوهشکده پولی و بانکی
منبع: پژوهشکده پولی و بانکی
ارسال دیدگاه