مروری بر روش های کنترل خرده بحران های کلاس

اگر بیش‌فعال بودن بچه‌های باهوش را هم به این ماجرا اضافه کنید، خواهید دید که مدیریت و کنترل کلاس درس، گاهی دست‌کمی از مدیریت بحران پس از زلزله ندارد. راهکارهایی که در پی می‌آیند، روش‌هایی ساده اما کارآمد برای کنترل و مدیریت در کلاس درس هستند.

حواس کلاس را جمع کنید؛

نخستین گام پیش از شروع تدریس، کنترل حواس دانش‌آموزان است. پیش از آنکه یک خط از درس را آغاز کنید، کلمه‌ای روی تخته‌سیاه بنویسید یا حتی به آن‌ها بگویید کتاب یا دفترشان را روی میز بگذارند و باز کنند. باید حواس دانش‌آموزان را از هر عامل بیرونی به سمت کلاس جلب کنید. یکی از راهکارها، استفاده از این جمله‌هاست: «همگی سکوت کنیم»، «درس را شروع نمی‌کنم تا همه شما وارد کلاس درس شوید»، «برای اینکه در ساعت تفریح کلاس را به‌موقع ترک کنید، حالا باید کاملاً در کلاس باشید».

در مرحله بعدی، باید با گفتن یک خبر، یک جمله خاص یا هر چیزی که فکر می‌کنید توجه آن‌ها را به شما جلب می‌کند، توجهشان را کاملاً به خود جلب کنید. برای مثال بگویید: «امروز که از منزل بیرون آمدم، به دماسنج نگاه کردم. دماسنج عدد صفر را نشان می‌داد. به نظر شما ممکن است دما پایین‌تر برود و برف ببارد؟» به این ترتیب، آن‌ها را درگیر ماجرایی درون کلاسی خواهید کرد. تا زمانی که همه‌ دانش‌آموزان با شما مشارکت نکرده‌اند و به اصطلاح چشم و گوششان داخل کلاس نیست، نباید درس دادن را شروع کنید.

روی گسسته‌ها تمرکز کنید

گاهی با وجود همه تمهیداتی که در نظر می‌گیرید، حواس یک یا چند نفر از دانش‌آموزان به شما و کلاس جمع نمی‌شود. در واقع، آن‌ها در وضعیت گسستگی از کلاس درس قرار دارند. در این موارد، نباید به هیچ‌وجه از اشاره‌های کلامی استفاده کنید. چون حواس کل کلاس دائماً پرت می‌شود و با بحرانی جدی در هنگام تدریس مواجه خواهید شد. برای اینکه دانش‌آموز یا دانش‌آموزان گسسته از کلاس را به کلاس بیاورید، یکی از این کارها را انجام دهید:

درس دادن را قطع نکنید، اما به سمت میز دانش‌آموز مورد نظر حرکت کنید. زمانی که به میز او رسیدید، باز هم عکس‌العمل کلامی نداشته باشید. بالای سر او بایستید.

اسمش را همراه با یک جمله بیاورید. راهکار دیگر، ایستادن در مقابل تخته‌سیاه و سؤال کردن از دانش‌آموز مورد نظر با خطاب کردن اسم او به این شکل است: «علیرضا، به‌نظر تو امروز به نسبت روز گذشته، هوای شهر آلوده‌تر نیست؟» به این ترتیب، بدون جلب‌توجه دیگر دانش‌آموزان، او را متوجه خودتان می‌کنید. به هیچ‌وجه از جمله‌هایی مانند: «علیرضا، حواست به من هست؟»، «مریم، به دَرسَت توجه کن»، «سپیده، با بغل‌دستی‌ات صحبت نکن» استفاده نکنید. صدا کردن اسم دانش‌آموز، به شیوه‌ای که گفتیم، باعث توجه او به شما می‌شود.

ـ جابه‌جا کنید؛ اگر تذکرهای گفته شده کارساز نبود، می‌توانید از روش‌هایی مانند نگه‌داشتن دانش‌آموز در کلاس چند دقیقه بیش از دانش‌آموزان دیگر یا تغییر مکان نشستن او در بین دو زنگ کلاس، استفاده کنید.

باید مالک شوند

در روزهای نخست شروع سال تحصیلی، بگذارید بچه‌ها هرجا که دوست دارند بنشینند اما یک هفته بعد از شروع سال یا ترم تحصیلی، به آن‌ها بگویید که باید جای خودشان را «انتخاب کنند» و تا پایان سال، اجازه جابه‌جا شدن ندارند. این انتخاب به آن‌ها «احساس مالکیت» می‌دهد. مالکیت، تمرکز و تعهد به دنبال دارد. به این ترتیب، او هر بار که پشت میز می‌نشیند، احساس می‌کند در مکان خاص و مهمی نشسته است و برای حفظ مالکیت و جایگاهش، باید رفتار درستی داشته باشد تا او را از آنجا به جای دیگری منتقل نکنند.

باید مشارکت کنند

مشارکت در کار، مسئولیت‌پذیری، احساس مفید بودن و ضرورت به انجام رساندن کار به شکل مطلوب را به دنبال دارد. بنابراین، باید به شیوه‌ای درست، دانش‌آموزان را در امور مشارکت داد. برای مشارکت درست به گرم شدن نیاز دارید! درست مثل وقتی که قرار است ورزشی را انجام دهید و پیش از آن باید بدن را گرم کنید. این راهکارها را امتحان کنید:

بگذارید به جای آموزگار باشند. یک نفر را انتخاب کنید تا به شکل اتفاقی، تکالیفی را که چند دانش‌آموز دیگر انجام داده‌اند، ببیند و تصحیح کند. در صورتی که تکالیف درست و کامل انجام شده بود، جلسه بعد دانش‌آموزان تکالیف کمتری خواهند داشت. به این ترتیب، همه دانش‌آموزان سعی می‌کنند تکالیفشان را درست و کامل انجام دهند تا در صورت قرار گرفتن در این جایگاه، برای امتحان بهترین باشند.

کمک بگیرید. برای انجام دادن کارهای کلاسی، از دانش‌آموزان کمک بگیرید.

جایزه بدهید؛ اگر همه دانش‌آموزان در طول تدریس رفتار درست داشتند، آن‌ها را چند دقیقه پیش از زنگ تفریح، از گوش کردن به درس معاف کنید.

برای تصمیم‌های کلاسی، حتماً با آن‌ها مشورت کنید؛ مثلاً برای خریدن گل، کتابخانه‌ای کوچک برای کلاس و... حتماً نظر آن‌ها را بخواهید.

همه آن‌ها را ببینید

طبیعی است که کنترل کردن دانش‌آموزان ردیف اول و برقراری ارتباط چشمی با آن‌ها آسان‌تر است. اصلاً یکی از دلایل ایجاد بحران در کلاس هم، کاهش برقراری ارتباط چشمی ـ کلامی آموزگار با دانش‌آموزانی است که در ردیف‌های آخر کلاس می‌نشینند. هرچه ارتباط چشمی ـ کلامی بیشتر باشد، کنترل کلاس بهتر و مؤثرتر است و به همان نسبت، به‌هم‌ریختگی‌های کوچک و بزرگ در کلاس ایجاد نمی‌شود. برای برقراری ارتباط کلامی ـ چشمیِ بیشتر، این راهکارها پیشنهاد می‌شود:

صندلی‌ها را به هم بریزید. بهترین روش، گرد نشستن دانش‌آموزان در کلاس است. بنابراین، اگر این امکان وجود دارد، شیوه نشستن دانش‌آموزان را با جابه‌جایی صندلی‌‌ها به این شکل درآورید.

چند صندلی داشته باشید. برای اینکه بتوانید هر لحظه کلاس را کنترل کنید، چند صندلی در چند مکان مختلف کلاس بگذارید و در طول یک ساعت‌ونیم تدریس، جایتان را با نشستن روی این صندلی‌ها تغییر دهید.

مسیرتان را عوض کنید. همواره از یک مسیر در بین میزها حرکت نکنید. با تغییر مسیر حرکت، می‌توانید همیشه به رفتار آن‌ها مسلط باشید؛ به‌ویژه اینکه نسبت به حرکت شما شرطی نمی‌شوند.

تنبیه، مطابق با عملکرد

از نخستین روز مدرسه، دانش‌آموز باید متوجه شود که کار یا رفتار نادرستش بدون جواب نمی‌ماند. به عبارتی، نمی‌تواند با رفتار نابجا، کلاس درس را دستخوش بحران کند و هیچ برخوردی هم با او نشود. در این میان، تنبیه هم اولاً نباید باعث ترس دانش‌آموز شود. ثانیاً باید مطابق با رفتار و عملکرد نادرست او باشد، نه بیشتر. به این موارد دقت کنید:

برای خودتان مشخص کنید نخستین قدم این است که بدانید در هر رده سنی چه رفتاری در نظر دانش‌آموز، تنبیه محسوب می‌شود. مثلاً، برای نوجوانان خوشایند نیست که بعد از کلاس دیرتر به حیاط یا منزل بروند. جابه‌جا کردن آن‌ها در کلاس، مورد دیگری است. بنابراین، برای کنترل بحران در کلاس، می‌توانید از یکی از این دو شیوه کمک بگیرید اما بهتر است تا حد امکان، فقط درباره اجرای این موارد تذکر دهید و تا جای ممکن، آن‌ها را اجرا نکنید.

تنبیه خواهید کرد. به آن‌ها بگویید که رفتار یا کار نادرستشان مشمول تنبیه شده است و موارد تنبیه را نام ببرید. برای مثال، بگویید که اسم آن‌ها روی تخته‌سیاه نوشته خواهد شد. تنبیه‌ها را سخت درنظر نگیرید اما به آن‌ها توضیح بدهید که رفتار و کردار نادرست مشمول تنبیه و جریمه است و کاملاً اجرا خواهد شد.

حتماً انجام بدهید. اگر جریمه یا تنبیهی برای فرد یا افرادی در نظر می‌گیرید، حتماً آن را انجام دهید تا متوجه شوند که مسئله فقط تهدید و بازی دادن نیست. شایان ذکر است که منظور از تنبیه، تنبیه بدنی نیست و مشمول محدودیت ‌‌هایی خواهد بود.

حتماً‌ تشویق کنید

تنبیه می‌تواند راه‌گشا باشد، اما تشویق چند برابر آن راه‌گشاست. به رفتارهای مثبت دانش‌آموزان، به‌ویژه آن‌هایی که قبلاً خطایی کرده‌اند، کاملاً حساس باشید و به‌ موقع واکنش نشان دهید.

فضای خارجی را امتحان کنید

یکی از دلایل بی‌حوصلگی و شیطنت‌ بچه‌ها در کلاس، تکراری شدن مکان تدریس است. برای کنترل شرایط می‌توانید کلاس درس را تغییر دهید و یا آن را در مکانی خارج از کلاس برگزار کنید. اگر امکان دارد که بعضی جلسه‌ها را به شکل کارگاه برگزار کنید، حتماً این کار را انجام دهید. تغییر مکان همیشه می‌تواند استرس و اضطراب افراد را که به شکل‌های مختلف از جمله تحرک و جنب‌وجوش بیش از حد ظاهر می‌شود، کنترل کند.