دستاورد محققان ایرانی؛ تشخیص سرطان مثانه ۱۰ سال قبل از بروز

به گزارش ایسنا، سرطان مثانه، جزو ۱۰ سرطان شایع در هر دو جنس در جهان است که شمار مبتلایان آن در سال ۲۰۱۸، به ۵۵۰ هزار نفر و تعداد مرگ‌های ناشی از آن به ۲۰۰ هزار مورد رسیده است.

قرارگیری سرطان مثانه در فهرست شایع ترین سرطان های جهان، به همراه تعداد بالای مرگ های ناشی از آن، تشخیص زودهنگام این بیماری را بسیار با اهمیت کرده است؛ اما به گفته متخصصان، نبود روش‌های غربالگری مناسب و مطمئن، تهاجمی بودن روش‌های تشخیص، شانس بالای عود بیماری (۵۰ تا ۷۰ درصد) پس از درمان اولیه، سرطان مثانه را به یکی از چالش برانگیز ترین و گران ترین سرطان ها از نظر تشخیص و درمان تبدیل کرده است.

این شرایط بر اهمیت نشانگرهای زیستی (بیومارکر) قوی برای تشخیص آسانتر، سریعتر و دقیق تر سرطان مثانه و درنتیجه درمان به موقع آن و کاهش بار قابل توجه این بیماری و مرگ و میر ناشی از آن افزوده است. این درحالیست که طبق گزارش‌ها، هیچ یک از نشانگرهای ادرار برای کنترل سرطان مثانه که حتی به تایید FDA (Food and Drug Administration ) رسیده و تجاری سازی شده اند، دارای «ویژگی» و «حساسیت» مطمئن و کافی در کاربردهای بالینی تشخیص سرطان مثانه بویژه در مراحل اولیه تومورزایی و نیزغربالگری جمعیت پرخطر نیستند.

اکنون در مطالعه ای که تحت عنوان Urinary TERT promoter mutations are detectable up to ۱۰ years prior to clinical diagnosis of bladder cancer: evidence from the Golestan Cohort Study در مجله معتبر بین المللی EBioMedicine منتشر شده است، جمعی از محققان علوم پزشکی ایران با همکاری تیمی از محققان بین المللی سرطان شناسی، با بررسی نمونه های ادرار تعدادی از افراد بدون علامت که به مدت طولانی تحت نظر بودند ، برای نخستین بار در جهان، موفق به تشخیص زودهنگام این بیماری در نمونه های ادرار با بررسی نوعی جهش ژنتیکی پیکری (سوماتیک)، تا ۱۰ سال قبل از تشخیص بالینی و شکل گیری اولیه تومور در افراد سالم بدون علامت شده اند.

دکتر ملک زاده، سرپرست تیم محققان ایرانی در این پروژه تحقیقاتی، سرطان مثانه را یکی از شایعترین سرطان ها در جهان برشمرد که میزان شیوع آن در مردان ۴ برابر زنان است.

وی گفت: سرطان مثانه در مردان ایران نیز بسیار شایع است به طوری که پس از سرطان های معده، پوست، پروستات و روده بزرگ ، رتبه پنجم را در بین سرطان های شایع مردان ایرانی دارد.

معاون تحقیقات وزیر بهداشت، با اشاره به این که کارسینوم ادراری، رایج ترین (حدود ۹۰ درصد) شکل بروز سرطان مثانه است، افزود: سرطان مثانه، دومین سرطان شایع اما کشنده ‌ترین سرطان دستگاه ادراری است که اغلب در سنین ۶۰ سال به بالا بروز می کند و به علت تشخیص دیرهنگام مرگ‌های زیادی را به خود اختصاص می دهد.

ملک زاده، پیشگیری و غربالگری سرطان مثانه را بهترین راه کاهش ابتلا و مرگ ناشی از این نوع سرطان بویژه در بین جمعیت پرخطر دانست و به تشریح اهداف مطالعه انجام شده پرداخت و گفت: تحقیقات جهانی در زمینه درمان سرطان های مختلف که به سرعت در حال پیشرفت هستند، عمدتا بر پیشگیری و تشخیص زودهنگام سرطان ها متمرکز بوده و شناسایی ژن های عامل ایجاد سرطان یا کشف جهش های ژنی موثر در بروز تومورهای بدخیم، محوری ترین اهداف این تحقیقات را تشکیل می دهند.

به گفته وی، مطالعه حاضر نیز با بررسی شایع ترین تغییرات ژنتیکی در سرطان مثانه تلاش کرده تا افق جدیدی برای تشخیص زودهنگام این بیماری پیش روی تحقیقات پزشکی ایجاد کند.

محقق بین المللی سرطان، از «جهش های پروموتر معکوس تلومراز(TERT) به عنوان شایع ترین تغییرات ژنتیکی در سرطان مثانه نام برد و گفت: این جهش های ژنتیکی، معمولا در مراحل اولیه بروز سرطان مثانه رخ می دهند و به عنوان یک نشانه اولیه در تومورزایی به شمار می روند.

رییس پژوهشکده بیماری های گوارش و کبد دانشگاه علوم پزشکی تهران در این باره افزود: مطالعه ما بر روی ۵۰ هزار فرد ۴۰ تا ۷۵ سال شرکت کننده در مطالعه کوهورت گلستان (بزرگترین مطالعه کوهورت خاورمیانه و شمال افریقا که در شمال شرق ایران به اجرا درآمد) ، انجام شد. پس از جمع آوری و ذخیره سازی نمونه های ادرار و خون و پردازش دی ان ای شرکت کنندگان در مطالعه، آنها را به مدت ۱۰ سال، پیگیری کردیم و در این پیگیری طولانی مدت، ۴۰ شرکت کننده مبتلا به سرطان اولیه مثانه شناسایی شدند که از این تعداد نمونه های ادراری برای ۳۰ شرکت کننده در دسترس و قابل استفاده بود.

رهبر مطالعه کوهورت گلستان افزود: در این بررسی ، ما شاهد «جهش پروموتر معکوس تلومراز» در ۱۴ فرد شرکت کننده مبتلا به سرطان مثانه بودیم ؛ جهش های ژنتیکی که ۱۰ سال قبل از آغاز پیگیری های ما نیز قابل شناسایی بوده اند.

دکتر مهدی شیخ، نویسنده اول مقاله نیز در تشریح مهمترین دستاورد مطالعه انجام شده و نتایج روش «ارزیابی جهش پروموتر معکوس تلومراز برای تشخیص زودهنگام سرطان مثانه» گفت: بررسی ما نشان داد: این روش، از «ویژگی» (۱۰۰ درصدی) و «حساسیت» ( ۴۶ درصدی) برای تشخیص سرطان ادراری تا ۱۰ سال قبل از بروز بالینی تومور اولیه در افراد سالم فاقد علامت برخوردار است.

به گفته وی، ویژگی ۱۰۰ درصدی این روش به معنای نبود هر گونه نتیجه مثبت کاذب در آزمایشات نمونه ها است که این مساله از مهمترین شاخص‌ها در یافتن یک بیومارکر تشخیصی است چرا که از ایجاد اضطراب و مشکلات روحی افراد و هزینه های ناشی از ارایه نتایج مثبت کاذب جلوگیری می کند.

این محقق افزود: حساسیت ۴۶ درصدی نیز به معنای آن است که با این روش می توان ۴۶ درصد افرادی که در طی ۱۰ سال آینده به سرطان مثانه مبتلا می شوند را شناسایی کرد که این میزان حساسیت برای این مدت زمان طولانی، بسیار مناسب است.

شیخ در تشریح این نتایج همچنین گفت: این مطالعه نشان داد که هر چه مدت زمان بین جمع آوری و بررسی نمونه ادرار تا زمان بروز علایم و تشخیص بالینی سرطان کمتر باشد، میزان آلل های جهش یافته این ژن در ادرار و در نتیجه قابل تشخیص بودن آن (حساسیت تشخیصی) بیشتر می شوند.

وی یادآور شد: چندین مطالعه مورد - شاهدی که توسط تعدادی از افراد تیم تحقیقاتی مطالعه حاضر برای ارزیابی «امکان استفاده از جهش پروموتر معکوس تلومراز در تشخیص سرطان های دستگاه ادراری» انجام شده بود، به خوبی نشان دادند که حساسیت این روش، هنگام تشخیص بالینی سرطان مثانه بین ۸۷ تا ۹۸ در صد بوده است.

وی اعلام کرد: با اتکا به نتایج به دست آمده از این مطالعه، در حال برنامه ریزی برای تحقق گام های بعدی جهت بررسی ارزش این بیومارکر در تشخیص زودهنگام سرطان های مثانه در جمعیت های بزرگتر در نقاط مختلف دنیا از جمله جمعیت های آسیایی، اروپایی و آمریکایی هستیم.

دکتر «فلورانس لِکالوزکِلم »، سرپرست تیم محققان بین المللی در این پروژه تحقیقاتی نیز درباره اهمیت این مطالعه گفت: مطالعات قبلی ما قابل تشخیص بودن جهش ژنتیکی پروموتر معکوس تلومراز در « دی ان ای سلول های ادراری» و همچنین «دی ان ای بدون سلول در ادرار» را نشان داده بودند، اما این جهش های ژنتیکی برای تشخیص زودهنگام سرطان مثانه، در هیچ مطالعه ای، ظرفیت سنجی نشده بودند.

به گفته وی، آنچه یافته های مطالعه حاضر را دارای اهمیت کرده ، نه تنها بررسی میزان تاثیر این جهش ها در تشخیص زودهنگام سرطان مثانه ، بلکه «ارائه قوی ترین شواهد به دست آمده تا کنون درباره ظرفیت چنین روشی در بستر یک مطالعه وسیع، آینده نگر، مبتنی بر جمعیت و طولانی مدت (بیش از ۱۰ سال) برای نخستین بار در جهان» است که این ویژگی، قابل استفاده بودن و ارزش بالای پیش بینی نشانگرهای زیستی غیرتهاجمی در تشخیص سرطان مثانه افراد سالم بدون علامت را نشان می دهد.

محقق آژانس بین المللی تحقیقات سرطان این بررسی را یک مطالعه مقدماتی و گام مهمی برای مطالعات بعدی دانست که با اتکا به نمونه های بیشتری از موارد ابتلا به سرطان مثانه می توانند به نتایج فعلی این تحقیق درباره امکان تشخیص بسیار زودهنگام سرطان مثانه با بررسی جهش های ژنتیکی شایع آن، قطعیت بیشتری دهند و حتی نقش جهش های ژنتیکی را در بروز تومورهای بدخیم انواع سرطان، روشن تر کنند.

«لِکالوزکِلم» خاطرنشان کرد: روش ارزیابی شده آنها، بسیار بهتر و مقرون به صرفه تر از روش های تهاجمی همچون سیتولوژی ادرار و نشانگرهای زیستی موجود، برای تشخیص سرطان مثانه در مراحل اولیه بویژه در افراد پرخطر است.

بنا بر اعلام سایت وزارت بهداشت، وی تاکید کرد: نتایج این مطالعه همچنین می تواند به غربالگری بهتر جمعیت پرخطر سرطان مثانه، توسعه بیومارکرها برای تشخیص بسیار سریعتر این بیماری و نیز کنترل و پیشگیری از عود آن در بیماران مبتلا کمک کند.