مراسم «سنگ زنی» روستای درخش 

با آغاز دهه نخست ماه محرم‌الحرام، محبان اهل‌بیت عصمت و طهارت (علیه السلام) در استان خراسان جنوبی در مساجد و حسینیه‎های مناطق مختلف، عزاداری خود را آغاز کرده‌اند.

دلدادگان حسینی در خراسان جنوبی در ایام محرم شور و حال عجیبی دارند و عاشقان خاندان عصمت و طهارت از اولین شب محرم با حضور در هیات‌ها در نقاط مختلف شهرستان پای منبرها، سخنرانی‌ها و برپایی مجالس سوگواری و عزاداری حضوری چشمگیر دارند.

آیین‌ها و رسوم مختلف ویژه محرم این خطه که بین نسل‌ها سینه به سینه گشته و به زمان حال رسیده است، همه ساله با آغاز سوگواری‌های این ماه تجدید می‌شود و طبق یک سنت دیرینه مردم متدین دیار خراسان جنوبی در روز پنجم ماه محرم با برگزاری آیین سنتی و قدیمی سنگ زنی ارادت خود را نسبت به خاندان اهل بیت و ساقی کربلا نشان می‌دهند.

سنگ زنی که با نام های دیگری مانند کَرب زنی(در بعضی از نقاط گیلان و مازندران) و چَق چَقی زنی (نائین و محمدیه استان یزد) بعنوان یکی از مجموعه روش های عزاداری، به شیوه ای گفته می شود که اجرا کنندگان این مراسم درحین خواندن مرثیه در سوگ امام حسین (ع) همراه با ریتم خاص نوحه، با زدن دو تکه چوب دایره ای شکل به یکدیگر همراه با حرکت های همگون و ریتمیک به عزاداری می پردازند.

گر چه وجه اشتراک این مراسم در تمامی نقاط استفاده از دو تکه چوبی است که به هم می‌زنند. اما در اجرا و زمان آن تفاوت های قابل توجهی به چشم می خورد.

فلسفه انجام این مراسم بنا به روایات شفاهی موجود در مناطق برگزار کننده، نمادی است از سنگ بر سر زدن به عزای امام حسین(علیه السلام) که به مرور زمان چوب جایگزین سنگ شده است. عده ای نیز فلسفه این کار را نمایش و اعتراض گروهی در روز عاشورا در مخالفت با شمر به قصد تاختن اسب بر پیکر امام حسین(علیه السلام) می‌دانند.

در روستای درخش از توابع شهرستان درمیان که مجری این آیین سنتی - مذهبی هستند این مراسم راحکایت سوگواری و عزاداری قوم بنی اسد می‌دانند که پس از واقعه روز عاشورا به کربلا می‌رسند و وقتی با پیکرهای بی سر و پاره پاره امام حسین(علیه السلام) و یارانشان مواجه می‌شوند به نشانه عزاداری سنگ‌هایی را بر می‌دارند و به سر و صورت خود می‌زنند.

موضوع تعیین و تشخیص پیشینه تاریخی و خاستگاه مراسم سنگ زنی و شکل گیری آن هنوز در پرده ای از ابهام باقی مانده است. از آنجا که شیوه برگزاری این مراسم در نقاط مختلف کشور طیف گسترده ای را در بر می گیرد و سند مکتوب و مستندی در این مورد در هیچ یک از محل‌های برگزار کننده وجود ندارد. به ناگزیر هر یک از مردم برگزار کننده این مراسم بنا به اقوال شفاهی در پیدایش و فلسفه برگزاری آن سخن می‌گویند.

در آئین «سنگ‌زنی» که فقط در شهرستان درمیان، روستای درخش برگزار می‌شود، دو تکه چوب استوانه‌ای هشت سانتی‌متری که بیشتر از چوب درخت عناب یا گردو ساخته می‌شود و نخی از آن عبور کرده است، پشت دست سنگ‌زنان قرار می‌گیرد و با کوبیده شدن روی یکدیگر، صدای سنگ ایجاد می‌شود.

ریتم موزون تک ضرب و سه ضرب سنگ زدن یا همان دو تکه چوب خراطی شده آنچنان دلنشین است که اگر برای تماشای آن ساعت‌ها وقت بگذاریم هیچ‌گاه خسته‌کننده و کسل‌کننده نیست.

قرار گرفتن دو به دوی عزاداران مقابل هم با رقص پا، به غنای این شیوه از عزاداری می‌افزاید، وقتی ریتم این حلقه معرفتی به سه ضرب تغییر می‌کند؛ یک ضرب آن در زاویه جلو و رو به بالا ضرب دیگر آن درحال برگشت به زاویه مخالف و در جهت پایین و بالاخره ضرب سوم آن در زاویه مخالف ضرب اول و در جهت بالا دل‌ها را لرزانده، و مراتب ارادت را به اوج می‌رسد.

روستای درخش خراسان جنوبی هشت نفر سنگ‌زن دارد که این کار را از پدران‌شان آموخته‌اند و پس از درگذشت پدر، فرزند ذکور ورثه به جای پدر در سنگ‌زنی شرکت می‌کند. این هشت نفر سنگ‌زن از میان خود، یک نفر را به‌عنوان آخوند (نوحه‌خوان) انتخاب می‌کنند و این سمت بعد از او، به پسر بزرگش می‌رسد و اگر سن او کم باشد، برادر آن شخص مسئولیت را برعهده می‌گیرد.

نوحه خوان در این میان نقش مهمی بر عهده دارد. حلقه‌های معرفت عزاداران با ریتم میان دار انرژی می‌گیرند و نمایش مطلوب‌تری از خود بر جای می‌گذارند.

این آئین از شب پنجم محرم همراه با هیئت و با همان آهنگ نوحه، سینه‌زنی یا زنجیرزنی انجام می‌شود. آئین سنگ‌زنی روستای درخش بیرجند یکی از آئین عزاداری است که مداحان برای این مراسم نوحه خاصی می‌خوانند.

در شب پنجم ابتدا علم‌چی‌ها از مسجد خارج می‌شوند و پشت سرشان دسته‌ سنگ‌زن‌ها قرار دارند، دسته سینه زن‌ها و زنجیرزن‌ها پشت سر سنگ‌زن‌ها قرار می‌گیرند و به همین ترتیب به میدان روستا می‌روند و نوحه‌خوانی کرده و به مسجد بر می‌گردند. مراسم سنگ‌زنی درخش به شماره ۶۲۶ - ۲۲/۹/۹۱ در فهرست میراث معنوی کشور به ثبت رسیده است.