«هیچکاک تروفو»؛ روایتی از تاثیر یک گفت‌وگوی تاریخی بر سینماگران سراسر جهان

نیما عباسپور در این نشست گفت: نکته مهم این که مستند «هیچکاک تروفو» تنها درباره بازسازی کتاب معروف گفت‌وگوی هیچکاک و تروفو نیست، بلکه درباره اهمیت این گفت‌وگو و تاثیر آن بر سینماگران سراسر جهان است. جالب است بدانید نسخه فارسی کتاب چندین بار منتشر شده و در برخی چاپ‌ها، بعضی فصل‌ها دچار سانسور یا حذف شده است. نسخه ترجمه‌شده فارسی نیز عمدتاً بر اساس نسخه قدیمی‌تر کتاب بوده. حتی عنوان کتاب هم تغییر داشته است. پس از درگذشت تروفو، یک فصل جدید درباره سه فیلم آخر هیچکاک (توپاز، جنون و توطئه خانوادگی) و همچنین پروژه ناتمام او یعنی «شب کوتاه» به کتاب افزوده شد.

او افزود: مستند «هیچکاک تروفو» اساساً کاری دشوار و تحلیلی است. انگار فیلم‌سازی تصمیم گرفته درباره‌ یک کتاب مرجع، یک فیلم تهیه کند. بنابراین باید هم روح کتاب را منتقل کند و هم تاثیر ماندگار آن را نمایش بدهد. این مستند تلاش می‌کند به شکلی مقاله‌وار از اهمیت کتاب و بازتاب آن در دنیای سینما صحبت کند. در واقع، مستند فراتر از یک فیلم صرف، نگاهی تحلیلی، پژوهشی و مقاله‌گونه به موضوع دارد. یکی از انتقاداتی که به این مستند وارد شده، این است که بیشتر فیلم‌سازان دعوت‌شده برای گفت‌وگو، از سینمای جریان اصلی هستند و از سینماگران مستقل یا کسانی که نگاه غیرمتعارفی به سینما دارند، خبر زیادی نیست. همین موضوع شاید باعث می‌شود فیلم کمی یک‌سویه به نظر برسد. البته حضور فیلم‌سازان شاخص بدنه باعث نمی‌شود ارزش پژوهشی آن کم‌رنگ شود اما قطعاً جای شنیدن صدای سینماگران مستقل نیز خالی است.

این منتقد سینما در ادامه صحبت‌هایش بیان کرد: در بعضی بخش‌ها، همین رویکرد باعث شده فیلم به برخی مضامین حاشیه‌ای کتاب مثل تفسیر روانکاوانه یا نگاه فرویدی به سینمای هیچکاک کمتر بپردازد. همان‌طور که در کتاب، فصلی کوتاه درباره روانکاوی وجود دارد، انتظار می‌رفت فیلم هم کمی بیشتر به این جنبه‌ها بپردازد، اما عمدتاً بر میزانسن، دکوپاژ و تعلیق تاکید دارد. جذابیت اصلی کتاب ـ و البته چیزی که در مستند هم تا حدی منعکس شده ـ این است که در آن بیش از آن‌که به سینما پرداخته شود، تاثیر دوران کودکی، هراس‌ها و شیفتگی‌های انسانی منعکس شده است. سینمای هیچکاک از زاویه‌ تاثیر عمیق تنش‌ها و اضطراب‌های دوران کودکی شکل گرفته و این امر در تمامی آثار شاخص او بازتاب داشته است.

عباسپور در بخش دیگری از صحبت‌هایش گفت: از ویژگی‌های آثار هیچکاک، مشارکت فعال تماشاگر با فیلم است، تا جایی که حس و تجربه شخصیت روی پرده، به تماشاگر منتقل می‌شود. صحنه‌های شاخص مثل سکانس معروف دعا در فیلم «مرد عوضی»، جزو مثال‌های درخشانی است که هیچکاک چطور تماشاگر را شریک رویداد و احساسات شخصیت‌ها می‌کند. نکته حائز اهمیت اینکه هیچکاک بازیگر را هم مثل نور، صدا و سایر عناصر در خدمت ریتم و دکوپاژ می‌دانست و تاکید عجیبی روی اجرای دقیق همان‌ چیزی داشت که مدنظرش بود، حتی اگر این امر باعث نارضایتی بازیگر می‌شد. در مستند، این نگاه کنترل‌گرایانه و مولف بودن هیچکاک به خوبی نشان داده شده است.

او در پایان بیان کرد: علاقه کارگردان مستند به سوژه خودش گاهی باعث شده که جنبه‌های نوستالژیک و احساسی در اثر غالب شود و نگاه کاملاً تحلیلی و انتقادی کمتر به چشم بیاید. ضمن آن که مستند مثل کتاب به همه آثار هیچکاک نپرداخته و تمرکز روی چند فیلم خاص است؛ مشابه همان شیوه‌ای که گاهی در ترجمه فارسی کتاب هم دیده‌ایم. با این حال، این مستند فرصت خوبی است برای کسانی که با کتاب آشنایی ندارند تا نگاهی جامع اما خلاصه، به دنیای تاثیرگذار هیچکاک از دریچه‌ گفت‌وگوی تاریخی او با فرانسوا تروفو داشته باشند.