جذب سالانه ۲ هزار نفر در ‌رشته هوش مصنوعی/ «یادگیری عمیق» اصلی‌ترین زیرشاخه و دارای بیشترین کاربر

شاید برای خیلی از علاقه‌مندان به حوزه‌های مختلف فناوری اطلاعات و علاقه‌مندان به آموزش این سوال پیش‌ آمده باشد که آینده آموزش با فناوری هوش‌مصنوعی به کجا ختم خواهد شد؟ پیشرفت تکنولوژی باعث ایجاد تغییرات در بسیاری از صنایع شده است که صنعت آموزش نیز از این قاعده مستثنی نیست. 

هوش مصنوعی (AI) یک فناوری کاملاً جدید یا موضوعی ناشناخته نیست. بسیاری از رمان‌نویسان گذشته و فیلم‌های علمی تخیلی افزایش محبوبیت آن را پیش‌بینی کرده‌اند و صحبت از آن به دهه‌های گذشته برمی‌گردد. فناوری هوش‌مصنوعی باعث تأثیرات زیادی در اغلب صنایع و حوزه‌های مختلف است که حوزه آموزش یکی از آنها به‌حساب می‌آید.

یکی از جنبه‌هایی که در آموزش مهم است این است که معلم به دانش قدیمی و باقیمانده خود تکیه نکند. همیشه‌ در همه حوزه‌ها حقایق بیشتری وجود دارد که آن‌ها باید بدانند و به دانش‌آموزان نیز آموزش دهند. هیچ انسانی تسلط مطلق بر یک حوزه را ندارد و همیشه‌ راهی برای یادگیری بیشتر وجود دارد و اینجاست که هوش مصنوعی در زمینه آموزش به معلمین و اساتید کمک می‌کند.

این فقط معلمان نیستند که از طریق هوش‌مصنوعی به انبوهی از اطلاعات دسترسی دارند. دانش‌آموزان نیز می‌توانند در هر زمانی با ربات‌های هوش‌مصنوعی در مورد هر موضوعی کمک بگیرند. در آموزش سنتی، دانش‌آموزان تنها زمانی راه‌حلی برای مشکلات خود پیدا می‌کنند که با معلمان یا اساتید خود در ارتباط باشند و این فرصت را داشته باشند که در کلاس درس از آن‌ها سؤال بپرسند. این فرایند با هوش‌مصنوعی و اپلیکیشن‌های در دسترس بسیار آسان‌تر شده است و یکی از کاربردهای دیگر هوش‌مصنوعی در آموزش به‌حساب می‌آید.

هوش‌ مصنوعی به معلمان کمک می‌کند تا دانش خود را روزبه‌روز ارتقا دهند و تمام اطلاعات موردنیاز را در اختیار دانش‌آموزان بگذارند. همچنین به معلمان این امکان را می‌دهد که محتوایی را ایجاد کنند که مناسب دانش‌آموزان خود باشد و در عین‌حال از یادگیری شخصی اطمینان حاصل شود. همچنین هوش‌ مصنوعی این امکان را به معلمان می‌دهد که زمان بیشتری برای انجام آموزش داشته باشند که در نتیجه تأثیر بهتری هم روی دانش‌آموزان خواهد گذاشت. در این باره ‌با ‌سیدمهدی شریعت‌زاده معاون ستاد هوش‌ مصنوعی معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری  به گفت‌و‌گو پرداخته‌ایم که بخش اول آن درباره ‌هوش‌مصنوعی و جایگاه آن در ایران را در زیر می‌خوانید.

«یادگیری عمیق» اصلی‌ترین زیرشاخه هوش مصنوعی

شریعت‌زاد در این گفت‌وگو با بیان اینکه تعاریف بسیار متعدد و متنوعی درباره هوش‌ مصنوعی ارائه شده و تا به‌حال و اساساً درباره هوش‌ مصنوعی نظر واحدی وجود ندارد، اظهار کرد: «‌فارغ از تعاریف رسمی از موسسه بین‌المللی استاندارد و همینطور سازمان‌های بین‌المللی، ‌فناوری پردازش داده‌ها مبتنی بر دانش به شکلی که شبیه به رفتار هوشمندانه انسان باشد را می‌توانیم ‌هوش‌مصنوعی ‌خطاب کنیم. عملاً فناوری هوش‌ مصنوعی در این دوره بیش از ۷۰ ساله عمر خود، فراز و فرودهای متعددی را تجربه کرده و در هر برهه‌ای از زمان، مصادیق اصلی این فناوری به شدت تغییر کردند. در حال حاضر در بیش از ۱۰ سال اخیر، فناوری شبکه‌های عصبی عمیق و به عبارتی یادگیری عمیق به‌عنوان مهم‌ترین حوزه هوش‌ مصنوعی قلمداد می‌شود که عمده محصولاتی که در دو یا سه سال اخیر ارائه شده، مثل مدل‌های تبدیل متن به عکس و تولید ویدیو یا تغییر صدا تقریبا همگی از همین فناوری یادگیری عمیق استفاده می‌کنند که از زیرشاخه‌های اصلی یا اصلی‌ترین زیر‌شاخه هوش مصنوعی است.»

کشورهای پیشرو در حوزه هوش مصنوعی

وی در ادامه به فعالیت کشورهای مختلف دنیا در حوزه هوش مصنوعی اشاره و اظهار کرد: «طبیعتاً بعضی از کشورها خصوصاً آمریکا، چین و یک سری از کشورهای اروپایی مثل انگلیس، فرانسه، آلمان و همچنین کانادا و ژاپن کشورهای پیشرو و صاحب ابتکار عمل و در واقع تولید‌کننده محصولات و فناوری‌های هوش‌ مصنوعی هستند و در رقابت توسعه‌ محصولات و فناوری هوش‌ مصنوعی از بقیه کشورهای جهان جلوتر هستند، هرچند کشورهای دیگری را هم می‌توانیم به این فهرست اضافه کنیم.»

کشورها چگونه رتبه‌بندی می‌شوند؟

معاون ستاد هوش‌ مصنوعی معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری اضافه کرد: «در شاخص‌های مختلف هم رتبه کشورها‌ متفاوت است؛ مثل‌ اطلاعاتی که از بررسی مقالات دانشگاهی می‌توانیم به دست بیاوریم، تعداد مقالاتی که در حوزه هوش‌ مصنوعی از کشورهای مختلف دنیا تولید می‌شود یکی از شاخص‌های ارزیابی است. دوباره همین مقالات از نظر مقدار و ارجاع و در واقع کاربردی‌بودنشان برای پژوهش‌های دیگر که مثلاً با شاخص‌های مختلفی ارزیابی می‌شود، باز هم متفاوت است و بر آن مبنا هم رتبه‌بندی‌های دیگری به دست می‌آید. همچنین رتبه‌بندی متعدد دیگه‌ای هم مثل مقدار آمادگی دولتی در حوزه هوش مصنوعی و موارد دیگری هم وجود دارد که کشورها جایگاه‌های مختلفی دارند اما عموماً این کشورهایی که نام بردم، از برخی از کشورهای دیگر، ‌پیشروتر هستند.»

راهبرد کشورها در حوزه استفاده از هوش مصنوعی

وی افزود: «عملاً سبک کشورهای مختلف از جمله ایران در حوزه هوش‌ مصنوعی تا حد زیادی در سند راهبرد ملی تدوین و منتشر شده است؛ به‌طور خاص کشور آمریکا اعلام کرده که از مهمترین موضوعات در حوزه هوش‌ مصنوعی، ‌حفظ رتبه اول جهانی و قدرت جهانی در هوش‌ مصنوعی و جلوگیری‌کردن از رسیدن سایر کشورها مخصوصاً چین به برترین جایگاه جهانی است یا مثلا در سند کشور آلمان خیلی اشاره شده به اینکه هوش‌ مصنوعی برای پیشبرد صنعت و ارتقای بهره‌وری و ارتقای نسل صنعت کشور استفاده شود یا مثلاً امارات در راستای افزایش رفاه شهروندان و پیشرفت اقتصادی کشور خود به‌عنوان هدفش از توجه کردن به هوش‌مصنوعی اشاره کرده است. ‌طبیعی هست که راهبرد کشورهای مختلف در حوزه هوش‌ مصنوعی با همدیگر تفاوت دارد.»

ایران و سابقه استفاده از هوش مصنوعی

شریعت‌زاده گفت: «هوش مصنوعی در ایران سابقه حداقل ۲۰ ساله دارد؛ ما شاهد گرایش تحصیلات تکمیلی هوش‌ مصنوعی در دانشگاه‌های ایران در این مدت بودیم و به علاوه به‌خاطر نیازمندی‌های محصولات فناورانه از همان حدود ۲۰ سال پیش، محصولات مختلف فناوری هوش‌ مصنوعی را در کشور تولید و استفاده کردیم. به‌عنوان مثال از حدود ۱۹ سال پیش محصولات حمل‌و‌نقل هوشمند و دوربین‌های پردازش تصاویر ترافیکی را داشتیم. البته قبل از آن هم در واقع فعالیت‌های اولیه در این زمینه از حدود ۳۰ سال پیش سال ۱۳۷۳ به طور پراکنده شروع شده بود و تجربیات مختلفی ‌از استفاده از فناوری هوش‌ مصنوعی مثلا در کنترل ترافیک در کشور را شاهد بودیم، این موضوع از حدود ۲۰ سال پیش ‌جدی‌تر شد. حجم نیازی که کشور به فناوری داشت به حدی بود که شرکت‌های مختلف بر مبنای تولید فناوری تشکیل شدند و گسترش پیدا کردند. به مرور، بازار این فناوری هم بیشتر شد. در عرصه‌های مختلف دیگر مثلاً تبدیل عکس به متن یا تشخیص گفتار زبان فارسی ‌و همین‌طور ترجمه ماشینی فارسی به انگلیسی و برعکس، باز سابقه بیش از ۲۰ سال در کشور ایران وجود دارد.»

جذب سالانه ۲ هزار نفر در مقطع تحصیلات تکمیلی رشته هوش مصنوعی

وی تاکید کرد: «‌اکثر این موضوعات به مرور در کشور رشد کردند و باعث شدند که توسعه فناوری، اقتصادی شود و شرکت‌های دانش‌بنیان در این حوزه ایجاد شوند. به مرور ظرفیت دانشگاه‌ها هم افزایش پیدا کرد، مقطع دکترا در دانشگاه‌های متعدد بیشتری ارائه شد. در حال حاضر چند سالی هست که چندین دانشگاه ایران دانشکده هوش‌ مصنوعی دارند. همین‌طور سال‌ها می‌گذرد که علاوه بر کارشناسی ارشد، در مقطع دکتری هم به‌عنوان مثال کارشناسی رباتیک هم در ایران داریم که حدودا سالی ۲۰۰۰ نفر، ظرفیت دانشگاه‌های ایران در حوزه تحصیلات تکمیلی هوش‌مصنوعی است. هرچند که بسیاری از دانشجویان رشته‌های دیگر هم عملاً برای پژوهش‌ها و رساله خودشان از فناوری هوش‌مصنوعی استفاده می‌کنند.»