جاوید قربان‌اوغلی*
دام نگران‌کننده
خروج آمریکا از برجام شرایط جدیدی را برای سرنوشت مهم‌ترین رویداد دیپلماتیک جهان در چند دهه گذشته رقم زد و ترامپ، با وجود مخالفت گسترده جهان، متحدان اروپایی و افکار عمومی کشورش، به وعده‌ای که در زمان مبارزات انتخاباتی داده و در یک سال و اندی از زمان به‌دست‌گرفتن قدرت بارها تکرار کرده بود، عمل کرد.
واکنش اولیه رهبران سه کشور اروپایی و تأکید آنها در پایبندی بر توافق، شرایطی را در دنیا به‌ویژه در روابط بین آمریکا و اروپا به وجود آورده که در نیم‌قرن گذشته و در دوره پس از جنگ جهانی دوم بی‌سابقه بوده است. گمانه‌زنی درباره انگیزه‌های سه کشور اروپایی عضو مجموعه 1+5 در مخالفت با تصمیم ترامپ و اصرار بر استمرار پایبندی آنان به توافق هسته‌ای و اینکه این کشورها تا چه زمانی می‌توانند در مقابل اراده آمریکا در مخالفت با برجام ایستادگی کنند،
از موضوعات مهم در تداوم برجام حتی در قالب 1+4 است. در بیان دلایل ایستادگی اروپا می‌توان به خشم رهبران اروپا از بی‌توجهی ترامپ به درخواست‌های مکرر این کشورها و به‌ویژه سفر امانوئل مکرون، آنگلا مرکل و بوریس جانسون در آخرین روزهای قبل از پایان ضرب‌الاجل ترامپ اشاره کرد که توهین بزرگی به سه کشور قدرتمند اروپا از طرف آمریکا تلقی می‌شود. ترامپ با این تصمیم، کشورهای اروپایی را تحقیر و ضربه سنگینی بر روابط تاریخی آمریکا و اروپا وارد کرد.
از دیگر دلایل اصرار اروپا برای حفظ برجام، می‌توان به نقش این سه کشور در شکل‌گیری مذاکرات هسته‌ای از زمان آغاز و حتی قبل از ورود آمریکا به مذاکرات، پایبندی بر قواعد و معاهدات بین‌المللی و آسیب‌پذیری منافع اقتصادی و امنیتی قاره سبز در صورت شکست نهایی برجام و خارج‌شدن ایران از آن اشاره کرد. هرچند خروج آمریکا از برجام این کشور را در افکار عمومی به‌عنوان دولتی ناقض قوانین و معاهدات بین‌المللی تبدیل کرده است، ولی باید توجه داشت که پشت‌کردن به برجام، تنها اقدام ترامپ در این‌گونه موارد نبوده و احتمالا آخرین آن نیز نخواهد بود؛ بنابراین ضروری است ایران در اتخاذ تصمیم و اقدامات منتج از آن، واقعیت‌های شرایط کنونی جهان را با دقت مدنظر داشته باشد.اگر آمریکا بیشترین سهم را در شکل‌گیری این توافق داشت، طبعا خروجش از توافق نیز ضربه جدی به آن خواهد بود.
از سوی دیگر، در صورت خروج ایران از برجام، اروپا نیز از آن خارج خواهد شد که نتیجه محتوم آن شکست کامل برجام، بازگشت تحریم‌ها و فعال مایشاءشدن آمریکا خواهد بود؛ با این تفاوت که این‌بار، هدایت آن در دست ماجراجویان جنگ‌طلبی مانند ترامپ، بولتون و پومپئو خواهد بود. از این نظر، موضع‌گیری روحانی در اولین ساعات پس از سخنرانی ترامپ اقدامی به‌غایت صحیح، سنجیده و در راستای منافع کشور بود. اگر تصمیم ترامپ در کنار تحولات چند ماه گذشته در منطقه به‌ویژه اوج‌گیری مواضع ضدایرانی عربستان سعودی و تحولات سوریه و شدت‌گرفتن حملات تحریک‌آمیز اسرائیل به اهداف ایرانی قرار داده شود، باید این تصمیم را در راستای سناریویی خطرناک برای ایران برشمرد که از سوی ائتلاف آمریکا، اسرائیل و عربستان در حال اجراست. اسرائیل در حساس‌ترین مرحله در بحران سوریه و با برآورد دقیق از شرایط پیش‌آمده، با اطمینان از حمایت آمریکا و به احتمال زیاد با اغماض مسکو، مناطقی در داخل سوریه که ایران در آن نیرو و تجهیزات نظامی دارد، هدف تهاجم کاملا هدفمند هوایی و موشکی قرار می‌دهد. هدف اسرائیل وادارکردن ایران به اقدام تلافی‌جویانه است که در صورت وقوع آن، سطح برخورد به رویارویی نظامی «تل‌آویو - تهران» ارتقا خواهد یافت. پیامد چنین رویدادی تشدید احتمال برخورد نظامی آمریکا با ایران از یک سو و تحت‌الشعاع قرارگرفتن مواضع اروپا در حمایت از برجام و محکومیت ایران از سوی کشورهای اروپایی از سوی دیگر خواهد بود.
در روزهای گذشته و هم‌زمان با تشدید بحران در سوریه میان ایران و اسرائیل، اکثر کشورهای اروپایی علیه ایران موضع‌گیری کردند. تداوم این روند در شرایطی که روسیه موضعی عجیب (دعوت به مذاکره دو طرف) اتخاذ کرده است، به‌طور طبیعی تزلزل مواضع اروپا در حمایت از برجام را در پی خواهد داشت. با توجه به اختلاف نظر آمریکا و اروپا درباره توافق هسته‌ای، هر دو در موضوعات فعالیت موشکی ایران و نفوذش در منطقه، نقطه‌نظرات و نگرانی‌های مشترکی دارند. ایران باید به‌سرعت درباره حفظ موضع اروپا در توافق هسته‌ای به جمع‌بندی در بالاترین سطوح تصمیم‌گیران رسیده و مانع از «نقش‌آفرینی دیگر موضوعات» در به‌شکست‌کشاندن کامل برجام شود. لازمه این مهم، تفکیک برجام از دیگر موارد و گفت‌وگو با اروپا درباره آنهاست. چه آنکه در غیر این صورت اروپا تحت فشار آمریکا از ایران فاصله گرفته و مواضع آمریکا و اروپا درباره مسائل غیربرجامی به یکدیگر نزدیک خواهد شد. شجاعت اروپا در مخالفت با تصمیم اخیر ترامپ و ایستادگی آنها در کنار ایران که برای اولین‌بار در سال‌های پس از تشکیل اتحادیه رخ می‌دهد، رویدادی مهم است که باید آن را مغتنم دانست .
همچنین با ترفند‌های دیپلماتیک، اقتصادی و تجاری، آسیب‌پذیری آنها در مقابل آمریکا را تا حد امکان کاهش داد. خنثی‌سازی آتش‌افروزی اسرائیل در این شرایط بسیار مهم و ضروری است. ایران باید صبورانه با تحولات سوریه برخورد کرده و از افتادن در دام اسرائیل و عربستان پرهیز کند. در مواضع مکرون و مرکل و بیانیه اتحادیه اروپا در حفظ برجام بر ضرورت مذاکره بر سر «سایر نگرانی‌ها» تأکید شده است. روشن است تأکید بر سایر نگرانی‌ها در ادبیات رهبران اروپایی، همراهی این کشورها با آمریکاست. تلاش برای حفظ برجام و همراهی با ایالات متحده در موارد موضوعات موشکی و حضور ایران در منطقه، دو بال سیاست کنونی اروپا است.احتمالا گام دوم آنها، تلاش برای تعدیل مواضع هم‌زمان ایران و آمریکاست. نباید اروپا در معرض انتخاب بین ایران و آمریکا قرار گیرد که در این صورت، وزنه آمریکا به دلایل تاریخی، اقتصادی و امنیتی برای اروپا بسیار سنگین‌تر است. تلاش ایران برای حفظ موضع اروپا حتی اگر تأمین‌کننده منافع حداکثری پیش‌بینی‌شده در برجام نباشد، در حفظ منافع حداقلی کشور و به‌خصوص پشت‌سرگذاشتن مرحله حساس در شرایط کنونی حائز اهمیت و ضروری است و باید در اتخاذ تصمیم در این شرایط بسیار حساس در کانون توجه تصمیم‌گیران کشور قرار گیرد .
منبع:شرق
*دیپلمات ارشد
ارسال دیدگاه