4 کاروانسرای خراسان جنوبی جهانی شد

10 شهریور 1398، مسئول پرونده ثبت جهانی کاروانسراهای استان خراسان جنوبی از پیشنهاد ثبت 5کاروانسرای کلمرد، خان و ده محمد طبس، کاروانسرای سرایان و نیگنان بشرویه برای ثبت جهانی خبر داد. فضاهای معماری این کاروانسراها شامل ایوان ورودی، حجره‌ها، باراندازها، اصطبل، آب انبار و شاه نشین بوده و در برخی از کاروانسراها تزئینات آجری چشمگیر و بسیار زیبایی بکار رفته است.

پریسا جمشیدی گفته بود: پس از تهیه پرونده ثبت این آثار که شامل مستندسازی، نقشه برداری آنها و بررسی های تاریخی است این آثار در پرونده کاروانسراهای ایران به یونسکو برای ثبت در میراث جهانی پیشنهاد می شود. کارشناسان بر این باورند که کاروانسراهای ایران به عنوان شاهکارهای معماری سنتی محسوب می شوند.

پیگیری روند بررسی پیشنهادات ارائه شده از سوی استان و تکمیل مدارک و مستندات در این سال ها به خوش خبری امروز رسید؛ مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اعلام کرد که ۴ کاروانسراهای تاریخی خراسان جنوبی در یونسکو به ثبت جهانی رسید.

به گفته شاه وردی در چهل و پنجمین نشست کمیته میراث جهانی یونسکو که در ریاض عربستان برگزار شد، پرونده «کاروانسراهای ایران» تأیید شد و به ثبت رسید.

از زمان های گذشته کاروانسراها برای استراحت کاروان‌ها و مسافرانی ساخته شدند که در راه‌های باستانی و تاریخی رفت و آمد داشتند. همچنین این بناها نقش مهمی در مبادلات اقتصادی و فرهنگی بین کشورها و تمدن‌های کهن ایفا کردند.

اغلب کاروانسراها در استان کویری خراسان جنوبی را می‌توان به صورت بنایی با ایوان ها، حیاط مرکزی، ایوانچه هایی بر گرد حیاط، تالارهای چهار گوشه حیاط و اتاق‌هایی در پس ایوانچه ها تصور کرد که به خوبی نیاز کاروان‌ها را در مدت استراحت موقت فراهم کرده است.

مجموعه کاروانسراهای ده محمد، خان، چهل پایه و سرایان به همراه ۵۰ کاروانسرای دیگر کشور در قالب پرونده «کاروانسراهای ایران» تأیید شد و در فهرست جهانی یونسکو به ثبت رسید. از این چهار کارونسرا در فهرست آثار جهانی سه کاروانسرا مربوط به شهرستان طبس است و هر یک ویژگی و جذابیت خاص خود را دارد.

چهل پایه و معماری غنی

کاروانسرای چهل پایه در جنوبی ترین منطقه طبس در نزدیکی روستای نایبند و در مسیر جاده دیهوک به راور قرار دارد. چهل پایه درون درهایی به همین نام و در کنار چاه آبی واقع است که چشم هر بیننده ای را می نوازد. نامش را از ستون‌های سنگی راهنما در مسیرش دارد که تعداد قابل توجهی هستند و شاید در ابتدا تعداد این ستون‌ها ۴۰ عدد بوده و به همین دلیل با عنوان 40 پایه شناخته می شود.

کاروانسرای چهل پایه مربوط به دوره قاجاریه و شامل هشتی ورودی، حیاط، بارانداز یا شترخان و حجرههایی در اطراف حیاط شاهنشین همچنین چهار برج در نمای بیرونی است. در مجاورت بنا فضاهای با ارزش دیگری مانند حوض انبار، پایاب، آب انبار، مردخانه و برج نگهبانی است که هر یک دارای ویژگیهای معماری و تاریخی هستند.

خان و بادگیرهای تاریخی

کاروانسرای خان هم در طبس واقع است. تزئینات آجری و بادگیر این بنا بسیار زیبا و چشمنواز است. این کاروانسرا مربوط به دوره قاجاریه است و در مسیر جاده قبلی طبس به یزد قرار دارد.

این اثر تاریخی شامل هشتی ورودی، حیاط، اصطبل و حجره‌هایی در اطراف حیاط شاه نشین و همچنین بادگیر است. در مجاورت بنا فضاهای باارزش دیگری مانند حوض انبار و قلعه مربوط به دوره صفوی قرار دارد.

ده محمد و آب انبار

کاروانسرای ده محمد از آثار تاریخی دوره قاجار است. اگر در مسیر طبس به بشرویه حرکت کنید می توانید زیبایی این اثر تاریخی را ببینید. این کاروانسرا شامل هشتی ورودی، حیاط، اصطبل و حجرههایی در اطراف حیاط، شاهنشین و همچنین چهار برج است.

طاق نماهایی در بیرون بنا نیز ساخته شده و مصالح اصلی به‌کار رفته در بنا سنگ و آجر است. همچنین در مجاورت بنا و در ضلع غربی آن آبانباری ساخته شده است.

سفر در زمان درکاروانسرای سرایان

کاروانسرای سرایان مربوط به دوره صفویه است و در بافت تاریخی شهر سرایان قرار دارد. این کاروانسرا شامل هشتی ورودی، حیاط، یک اصطبل (شترخان) و حجرههایی در داخل و جداره بیرونی بنا، در چوبی و ایوان است.

کاروانسرا در مجموعه تاریخی شامل مسجد دوره صفوی، حمام با سنگ کتیبه به تاریخ ۹۵۱ هجری قمری، آب انبار با کتیبه به تاریخ ۱۰۷۸ هجری قمری و بازار قدیمی شهر می‌شود.