فردین فیروزکوهی: نگاه عمدۀ مخاطبان به هنر «بوتیکی» شده است

فردین فیروزکوهی، آهنگساز، نوازنده و مدرس ساز سنتور، در گفت‌وگو با پانا، با بیان‌ این‌که نوازندگی این ساز را از ده سالگی و نزد اساتیدی همچون «غلامرضا مشایخی» و «پرویز مشکاتیان» آغاز کرده است و نزدیک به دو دهه است که در حوزه تدریس و نوازندگی ساز سنتور به فعالیت پرداخته است گفت: «امروز باید شاگردان من و شاگردان استاد من، که مرا از سن ۹ سالگی پشت ساز نشاند و به من نوازندگی ساز آموخت، با یکدیگر مقایسه کنیم و باید بگویم که امروز هنوز که هنوز است همچنان وقتی ایشان را می‌بینم نفسم می‌گیرد و این موضوع از روی ترس نیست بلکه از روی احترام به ماهیت موسیقی و خوش قلبی اساتید من است که انسان‌هایی بسیار مهربان و دوست داشتنی بوده‌اند.»

وی که نوازندگی ساز سنتور را پس از ورود به دانشگاه و ادامه تحصیل در گرایش آهنگسازی نزد «اردوان کامکار»، ادامه داده است، در ادامه با اشاره به این که سواد در موسیقی که از مهم‌ترین عواملی است که پس از گذشت یک زمان مشخص نوازنده می‌تواند به آن برسد، افزود: «مبحث دیگری در حوزه موسیقی به نام آناتومی بدن وجود دارد که فرد نوازنده، پس از دریافت آموزش‌های تئوری بر اساس تحقیقات، نواختن ساز و مطالعه و تجارب موجود در این زمینه به آن می‌رسد و به یقین می‌توان گفت که منِ «فردین فیروزکوهی»، هرگز «پرویز مشکاتیان» نمی‌شوم، چراکه آناتومی بدن استاد «مشکاتیان» را ندارم و مثلاً مضراب ریز زدن، من هرگز مانند مضراب ریز زدن «فرامرز پایور» نخواهد شد چون او، آناتومی مشخصی در بدن خویش داشته است که متعلق به شخص خود او بوده و برای من نیست.»

هنرجویان امروز موسیقی هنرجویانی خوش‌قلب، مهربان و تنبل هستند

فیروزکوهی که تحصیلات خود را در مقطع کاردانی، در گرایش نوازندگی ساز سنتور و در مقطع کارشناسی، در گرایش آهنگسازی به پایان رسانده است، با اشاره‌ به‌ این‌ امر که امروز، در حوزه آموزش موسیقی هنرجویان بسیار زیادی وجود دارند که هنرجویان خوب، خوش‌قلب و مهربانی هستند هستند و از سویی دیگر، برخی دیگر نیز وجود دارند که فوق‌العاده تنبل هستند و دوست دارند بدون تمرین و تمرین نکرده به نتیجه نهایی و نواختن ساز برسند، ادامه داد: «من شاگردی داشتم که بعد از گذشت ۴ هفته پس از آغاز آموزش، از من سوال می‌کرد که آموزش‌های من چه زمانی تمام می‌شود، اما باید بگویم من و هم‌نسلان من، هرگز به انتهای کار فکر نمی‌کردیم و البته این نکته را نیز باید مد نظر داشته باشیم که اگر کسی در دوران ما می‌خواست به سراغ فعالیت در عرصه موسیقی برود نسل قبل از فعالیت‌ها را تقبیح کرده و موسیقی را به گونه‌ای مطربی می‌دانستند.»

وی با بیان‌ این‌ که سال‌ها از حضور به صورت جدی در مقام این نوازنده و مدرس ساز سنتور می‌گذرد و ضمن ابراز خرسندی از این که امروز موسیقی در نسل جدید، به عنوان یک فعالیت مثبت شناخته می‌شود و اگر کسی مثلاً در منزل یک ساز پیانو داشته باشد با افتخار می‌گوید که من ساز دارم، اضافه کرد: «باید پرسید که یک نگاه داشتن یک ساز در منزل چه اندازه بازدهی دارد و اگر قرار باشد که ما ساز ببینیم، می‌توانیم آن را پشت ویترین مغازه‌های میدان بهارستان ببینیم و خوشحال شویم و اگر نخواهیم دست به نوازندگی ساز بزنیم، تنها جنبه بصری آن برای ما لذت‌بخش است.»

وی با تاکید بر این مفهوم که نسل گذشته برای به دست آوردن هر آنچه که امروز در اختیار دارد بسیار زحمت کشیده است و بخش اعظمی از مشکلات این نسل عدم حمایت خانواده‌ها از فرزندان خویش برای رفتن به کلاس‌های موسیقی بوده است، اظهار داشت: «زمانی که من برای آموختن ساز سنتور، نزد یکی از اساتید بنام دوران خویش رفتم، این دیدگاه را داشت که اگر یک مدرس موسیقی، هزار هنرآموز دارد، می‌بایست از میان آن‌ها صد نفر و از میان آن صد نفر، ده نفر را انتخاب کند و به پس از گلچین شدن هنرجویان خویش به تدریس موسیقی بپردازد.»

بسیاری از هنرجویان موسیقی برای تمرین وقت نمی‌گذارند

وی، با بیان این نکته که در زمانی که او ساز آموخته است، وضعیت به گونه‌ای بوده است که اگر نزد اساتید نامی این ساز حضور پیدا می‌کرده، می‌بایست مدت زمان زیادی را انتظار می‌کشیده و بعد از گذشت زمانی قابل توجه پشت ساز می‌نشسته است، تصریح کرد: «در مواجهۀ نخست با برخی از اساتید، این نکته به چشم می‌خورد که تنها اجازه می‌دهند که هنرجو پشت ساز بنشیند، اندکی به نوازندگی بپردازد تا استاد به این نکته برسد که فرد، مستعد دریافت آموزش‌های لازم در حوزۀ موسیقی هست یا نه، اما امروز، وضعیت هنرجویان سازهای مختلف به گونه‌ای رقم خورده است که در عین این که برخی از آنان زمان زیادی را صرف دریافت آموزش‌ها و انجام تمرین می‌کنند، از سویی دیگر، برخی دیگر از هنرجویان نیز وجود دارند که اصلاً برای تمارین وقت نمی‌گذارند و نباید فراموش کرد که در همین دوران کرونا، شاگردانی را نیز داشته‌ام که در مدت 4 سال توانسته‌اند به نوازندگی حرفه‌ای سنتور پبردازند.»

این مدرس ساز سنتور، ضمن ابراز تأسف از این امر که امروز برخی از مدرسان موسیقی، حتی به هنرجویان خویش نمی‌گویند که هر چند وقت یک بار می‌بایست ساز خویش را کوک کنند، بابیان‌این‌که در مواردی، به هنرجویی برخورد کرده است که مدت چهار سال با ساز بدون کوک به نوازندگی می‌پرداخته است، خاطرنشان کرد: «متأسفانه امروز، برخی از هنرجویان حتی در انتخاب ساعات حضور در کلاس‌های موسیقی نیز نظر می‌دهند و گویی این استاد است که باید زمان خویش را با زمان فراغت هنرجویانش برای آموزش نواختن ساز تنظیم کند و نکتۀ شایان توجه و قابل تأمل اینجاست که حتی برخی از اساتید و مدرسان موسیقی نیز به این موضوع تن می‌دهند.»

نظر دادن بدون نگاه کردن به دست‌های نوازنده رخدادی جدی و تلخ است

فیروزکوهی، در بخشی دیگر از این گفتگو، با ابراز شگفتی از این امر که برخی از مدرسان ساز در بسیاری از موارد بدون گوش کردن به ساز زدن هنرجویان آنان را تأیید می‌کنند و حتی ساز ناکوک آنان را برای اجرای موسیقی، خوب و مطلوب می‌دانند، تأکید کرد: «در چنین شرایطی این سؤال مطرح می‌شودکه یک استاد، چگونه بدون نگاه کردن پنجه‌های یک نوازنده و بدون ساز زدن او، می‌تواند بگوید که این فرد خوب ساز می‌زند و جای تأسف است که چنین رخدادهایی در موسیقی امروز ما وجود دارد و نباید فراموش کرد که چنین رخدادهایی بسیار جدی و تلخ است.»

این مدرس ساز سنتور، در همین راستا، ضمن ابراز تأسف از این موضوع که هنوز هم در میان اساتید، پیشکسوتان و مدرسان موسیقی کسانی هستند که با وجود فعالیت مستمر در این عرصه، همچنان به نان شب خویش محتاج هستند، یادآور شد: «امروز، اساتیدی وجود دارند که با وجود شرایط بد مالی و اوضاع نابسامان اقتصادی، زمانی که به آن‌ها برای دریافت آموزش‌های لازم برای نوازندگی موسیقی مراجع می‌کنید، از شما در جایگاه یک هنرجو، پول و شهریه‌ای دریافت نمی‌کنند و این امر، بدان خاطر است که هنوز، این اساتید نگاه اقتصادی به حوزۀ موسیقی ندارند و می‌توان گفت که چنین اساتیدی، تنها با دریافت فهم درست از تعریف هنر است که به چنین جایگاهی رسیده‌اند.»

اساتید بزرگ موسیقی انتقال مفاهیم سینه‌به‌سینه را وظیفۀ خویش می‌دانند

وی با تشریح تفاوت‌های موجود میان مفاهیم «هنر برای هنر» و «هنر برای تجارت یا صنعت»، با تأکید بر این مفهوم که بسیاری از اساتید و پیشکسوتان عرصۀ موسیقی، امروز انتقال سینه‌به‌سینۀ مفاهیم هنری را وظیفۀ خویش نسبت به نسل آینده می‌دانند، گفت: «چنین اساتیدی می‌توانند به عنوان چهره‌های مطرح هنری ماندگار شوند و باید گفت که برای اساتیدی مانند «پرویز مشکاتیان» و «فرامرز پایور»، چیزی به‌ نام پول مهم نبود و اگر متوجه می‌شدند که شاگردی از میان شاگردان او، توانایی و تمکن مالی را برای حضور در کلاس ندارد، بدون این که از او هزینه‌ای دریافت کنند، به تدریس او می‌پرداختند.»

وی ضمن تحسین اقدامات انجام‌شده توسط اساتید بزرگ موسیقی در جهت انتقال آموزش‌ها و مفاهیم اساسی در حوزۀ ساز سنتور، با بیان این نکته که به خوبی به یاد دارد که در کلاس یکی از اساتید بزرگ سنتور، تابلویی در محل کلاس ایشان به منظور دریافت شهریه‌ها نصب شده بود، افزود: «شما اگر از هنرجویان این کلاس بودید، مبلغ مد نظر خویش را در یک پاکت می‌گذاشتید و آن را در یک گوشه که توسط خود استاد مشخص شده بود، قرار می‌دادید و در چنین شرایطی، استاد حتی به مبلغ پول نگاه نمی‌کرد و نمی‌پرسید که این پاک برای کسیت؟»

این نوازندۀ ساز سنتور، در همین راستا، بااذعان‌به‌این‌امرکه بسیاری از اساتید در زمانی که با شرایط نامطلوب و نامساعد مالی هنرجویان خویش مواجه می‌شدند، از سازهای موجود خویش در اختیار هنرجو می‌گذاشتند و این اجازه را به او می‌دادند که تا هر زمانی که شرایط مالی برای آنان در جهت خرید ساز فراهم شد، سازشان در اختیار آنان باشد، ادامه داد: «هنوز هم چنین شرایطی در کلاس‌های برخی از اساتید وجود دارد و بسیاری دیگر از اساتید بزرگ سنتور ایران نیز، اقدامات ارزشمندی را در جهت گسترش دامنۀ فراگیری سازهای بسیار قدرتمندی مانند سنتور انجام داده‌اند که از مهم‌ترین آن‌ها، می‌توان به معرفی ساز «سنتور» در کشور لبنان و دیگر کشورهای عربی توسط استاد «غلامرضا مشایخی» یاد کرد که به همین سبب، اعراب او را «ساحره‌ السنطور» نامیده‌اند و سنتور، در کشوری مانند لبنان به عنوان یکی از سازهای اصلی آموزش موسیقی به کودکان به شمار می‌رود و این در حالی است که هنوز هم در کشور ما، در بسیاری از کلاس‌های آموزش موسیقی، از ساز «بلز» برای آموزش موسیقی به کودکان استفاده می‌شود.»

بسیاری از اساتید بزرگ موسیقی در میان مخاطبان گمنام و ناشناخته باقی‌ مانده‌اند

وی در همین راستا، با بیان این نکته که اساتیدی مانند استاد «غلامرضا مشایخی»، از جملۀ اساتیدی هستند که آموزش‌های مکتب ایشان به شکلی باور نکردنی برای هنرجویان اعجاب‌آور است، اضافه کرد: «چنین اساتیدی، به اندازه‌ای خاکی و متواضع هستند که اصلاً نمی‌توان رفتار آنان را در مواجهۀ با هنرجو باور کرد و متأسفانه باید گفت که امروز، اساتید بسیار بزرگ و تأثیرگذاری در حوزۀ ساز سنتور داریم که بسیار تأثیرگذار بوده‌اند و اقدامات ارزشمندی را در این زمینه انجام داده‌اند، اما همچنان در میان مخاطبان موسیقی گمنام و شناخته‌نشده باقی‌ مانده‌اند.»

فیروزکوهی، با تأکید بر این مفهوم که بخش قابل توجهی از اساتید موسیقی که امروز در حوزۀ تدریس ساز سنتور مشغول به فعالیت هستند، زیر دست چنین اساتیدی پرورش یافته‌اند که همۀ آن‌ها در کنار هم، به اندازۀ سرسوزنی از قدرت این اساتید نیستند، اظهار داشت: «متأسفانه امروز بسیاری از شاگردان چنین اساتیدی به درجات بسیار بالایی در حوزۀ آموزش موسیقی رسیده‌اند، اما خود این اساتید، رفته‌رفته فراموش شده و کنار رفته‌اند، اما در عین حال، نام و اقدامات ارزشمند آنان هرگز فراموش شدنی نیست.»

نگاه عمدۀ مخاطبان به هنر «بوتیکی» شده است

وی، در بخشی دیگر از این گفتگو، ضمن ابراز تأسف از این امر که امروز نگاه بخش عمده‌ای از مخاطبان هنر، به نگاهی بوتیکی مبدل شده است، تصریح کرد: «برای یک نوازندۀ واقعی ساز و یک هنرمند واقعی موسیقی، نخستین پرنده‌ای که پس از دست‌زدن به نوازندگی در ساز، در وجود او بال‌بال می‌زند، حال خوب از نواختن موسیقی است و این یعنی حال یک نوازنده در کنار موسیقی خوب است، اما از طرفی دیگر، برخی از اساتید موسیقی هستند که جز کسب پول از این حرفه به چیز دیگری فکر نمی‌کنند و کسی که می‌خواهد از راه موسیقی پول در بیاورد، هرگز چنین مسائلی برایش مهم نخواهد بود.»

این مدرس ساز سنتور، بااشاره‌به‌این‌امرکه امروز، در برخی از موارد دیده می‌شود که برخی از اساتیدی که به تدریس موسیقی می‌پردازند، با نواختن یک برند خاص از ساز به تبلیغ آن برند می‌پردازند و برای آنان مهم است که ساز چه کسی برای تدریس زیر دست آنان باشد، خاطر نشان کرد: «زمانی که هنرجویی برای دریافت آموزش‌های لازم در حوزۀ نوازندگی ساز سنتور، به سراغ استادی مانند «فرامرز پایور» می‌رفت، برای دریافت سازی با مُهر «ناظمی»، می‌بایست چهار مرحله در آزمون نواختن ساز شرکت می‌کرد، تأییدیه دریافت می‌کرد و با دریافت تأییدیه برای خرید ساز یه سراغ استاد «ناظمی» می‌رفت و با مجوز ساز دریافت می‌کرد، اما امروز، متأسفانه وضعیت به شکلی پیش رفته است که هر هنرجویی با هر سطحی از آموزشی که دریافت کرده است، می‌تواند هر سازی را که مد نظر دارد، دریافت کند و با آن با تمرین بپردازد و متأسفانه برخی از اساتید که پس از گذشت سال‌ها نوازندگی و تدریس در حوزۀ موسیقی در این مملکت به نقطه‌ای قابل اعتنا رسیدند، با وجود برخی از اساتید عصر حاضر، می‌گفتند که مثلاً اگر ما بدون هیچ منظوری در دورۀ ساخت برنامه‌های رادیویی با عنوان «گل‌های رنگارنگ»، بدون هیچ‌گونه چشم داشت مالی به نوازندگی پرداختیم، اشتباه کرده‌ایم.»

شما چه کسی هستید که چنین پول‌هایی می‌گیرید؟

فیروزکوهی، با اشاره به این که در شرایط کنونی آموزش موسیقی، برخی از اساتید هستند که مثلاً اگر شهریۀ عادی برای آموختن ساز سنتور برای سایر اساتید 100 هزار تومان است، شهریۀ کلاس‌های این اساتید به 450 هزار تومان می‌رسد و در همین شرایط، علاقه‌مندان به شرکت در کلاس‌های چنین اساتیدی صف می‌کشند، تأکید کرد: «اگر بخواهید دقیق شیوۀ تدریس این اساتید در کلاس‌هایشان را بررسی کنید، می‌بینید که به جای آموختن ساز سنتور به هنرجوی خویش، پیانو یاد می‌دهد و باید پرسید که در چنین شرایطی که بسیاری از اساتید بنام ساز سنتور، چنین شهریه‌هایی از هنرجویان خویش دریافت نمی‌کنند، شما چه جایگاهی دارید که چنین پول‌هایی می‌گیرید.»

وی با اشاره به این که نمی‌توان به صرف ساخت یک یا دو قطعه موسیقی پاپ، نوازنده را نوازنده‌ای سطح بالا و درجۀ یک به حساب آورد و یا با انتشار دو یا سه آلبوم هم نمی‌شود در مورد جنس موسیقی ساخته‌شده توسط یک فرد نظر داد، یادآور شد: «در بسیاری از موارد، دیده می‌شود که حتی نوازندگی چنین افرادی، حتی به درجۀ عادی و معمولی یک نوازندۀ معمولی نیز نرسیده است و حتی تک‌نوازی‌های ارائه‌شده توسط برخی از این نوازندگان، در حد یک تک‌نوازی نرمال نیست، بلکه حتی نمی‌توان به آلبوم‌های منتشر شده از این افراد، به این چشم نگاه کرد که شما، مثلاً زمانی که در جاده در حال رانندگی هستید، از شنیدن موسیقی آنان لذت ببرید.»

فیروزکوهی‌، ضمن انتقاد از برخی از رفتارها در حوزۀ آموزش موسیقی در میان برخی از مدرسان حوزۀ موسیقی با ابراز تأسف از این امر که امروز، دیده ‌شود که مثلاً بسیاری از اساتید موسیقی، یکدیگر را قبول ندارند و این در حالی است که همۀ آن‌ها در کنار هم و حتی در یک آموزشگاه به ارائۀ آموزش‌های موسیقی می‌پردازند، گفت: «شما امروز به خوبی این موضوع را می‌بینید که بسیاری از اساتیدی که در کنار هم در یک آموزشگاه درس موسیقی می‌دهند، زمانی که در کلاس‌های خصوصی‌شان نام استاد دیگر را می‌برید، می‌گویند که او را نمی‌شناسند و صحبتی در مورد هم‌صنفان خویش نمی‌کنند.»

‌تهیه و تنظیم گفت‌وگو: امین کردبچه چنگی

‌عکس: مینا قانع‌