از بازسازی موزه هنرهای معاصر تهران پس از 40 سال تا اجرای قانون مجسمه‌های شهری

هنرهای تجسمی در چهار سال اخیر اتفاق ها و رخدادهای مختلفی را از سر گذراند و شیوع کرونا نیز مانند همه حوزه بر فضای هنرهای تجسمی نیز تاثیر گذاشت. در دولت دوازدهم که الان به نقطه پایان رسیده است با همه چالش ها، اقداماتی هم انجام شد که قابل توجه و البته بررسی و ارزیابی است.

بازسازی موزه هنرهای معاصر تهران پس از 40 سال

یکی از مهمترین اتفاق های این دوره بهسازی و مرمت موزه هنرهای معاصر تهران بود که از ابتدای شروع به کار موزه بعد از بیش از چهار دهه فعالیت انجام شد. هرچند مرمت و بهسازی موزه هنرهای معاصر تهران بیش از دو سال این مجموعه را به عنوان مهمترین موزه هنر مدرن کشور تعطیل کرد اما ضرورت نگهداری و حفاظت از بنا و آثار ارزشمند موزه بر تداوم فعالیت موزه اولویت داشت.
موزه هنرهای معاصر تهران پس از بیش از 40 سال، پروژه مرمت و بهسازی اساسی و گسترده را تجربه کرد و هر چند تاکنون دو سه نوبت بخش هایی از موزه مرمت شده بود اما در پروژه ای که از سال 1397 تا بهمن 1399 ادامه یافت مرمت و بازسازی در بخش های مختلف موزه و از جمله گنجینه موزه انجام شد. معاونت امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاداسلامی به جای تداوم فعالیت موزه هنرهای معاصر تهران با وضعیت قبلی که گاهی نم و رطوبت به دیوارها و کف موزه نفوذ می کرد، پذیرفت که مهمترین موزه هنری و یکی از مراکز اصلی هنرهای تجسمی در کشور تعطیل شود و اولویت را به حفاظت و مرمت موزه دادند. بر این اساس، موزه هنرهای معاصر تهران با حمایت دفتر طرح های عمرانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مرمت و بهسازی و بازسازی در بخش هایی مانند سقف، گنجینه، تاسیسات و ... انجام شد.

انتشار اطلاعات آثار گنجینه موزه هنرهای معاصر تهران

بانک اطلاعات گنجینه موزه هنرهای معاصر تهران هم که بارها در سال های مختلف گفته شده بود پس از بیش از 40 سال فعالیت موزه هنرهای معاصر تهران تدوین و شناسنامه آثار خارجی و ایرانی گنجینه موزه هنرهای معاصر تهران همراه با تصاویر آثار در سایت موزه منتشر شد. این بانک، اطلاعات مهمترین گنجینه آثار هنری مدرن ایران و جهان را فراهم کرده و درباره تصاویر و اطلاعات آثار شفاف سازی شده است. از سوی دیگر انتشار آثار در سایت موزه هنرهای معاصر تهران فرصت معرفی بیش از پیش موزه و همچنین مطالعه و پژوهش درباره آثار را فراهم می کند. در این دوره همچنین 705 اثر از مجموعه شخصی زنده یاد منیژهمیرعمادی و دکتر جمشید ناصری برای نگهداری و نمایش در موزههنرهای معاصر تهران و موزه های هنهرای معاصر کشور به موزه اهدا شد که تعدادی از این آثار در نخستین نمایشگاه هنرهای معاصر تهران با عنوان ارمغان به نمایش گذاشته شد.

مرمت آثار موزه هنرهای معاصر صنعتی کرمان

موزه هنرهای معاصر صنعتی کرمان نیز گنجینه‌ای ارزشمند از آثار هنرمندان جهان و ایران دارد که کمتر شناخته شده است. آثاری از استادان بلند آوازه جهان از جمله اوگوست رودن، هنری مور، امیل نولده، بن نیکلسن، واسیلی کاندینسکی، آلبر مارکه، بلاکادار، جاکوب اپستاین، بوناتی، تام فیلیپس همچنین آثار بسیاری از هنرمندان معاصرایران از جمله محمد غفاری (کمال‌الملک) علی محمد حیدریان، علی اکبر یاسمی، رسام ارژنگی، پرویز تناولی، ژاره طباطبایی، سهراب سپهری، علی اکبر صنعتی و جمعی دیگر از هنرمندان معاصر کشور با سبک ها و شیوه‌های گوناگون در آن دیده می شود. در این دوره تعدادی از آثار گنجینه موزه هنرهای معاصر صنعتی کرمان مرمت شد و کتاب آثار این موزه نیز برای نخستین بار در دست انتشار است. اردیبهشت سال 1397 معاون امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی پس از بازدید از آثار این موزه و ضرورت مرمت تعدادی از آثار، با استانداری کرمان مذاکره کرد و با توجه به ضرورت مرمت آثار گنجینه موزه هنرهای صنعتی کرمان با حمایت استانداری و با هماهنگی معاونت امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی توسط گروهی از متخصصان مرمت، وضعیت آثار گنجینه موزه هنرهای صنعتی کرمان مطالعه و ارزیابی شد و پس از آن آثاری که نیاز به مرمت داشتند، در راستای نگهداری از آثار هنری ملی و جلوگیری از آسیب به آثار، مرمت شد. همچنین برای ثبت و معرفی آثار گنجینه موزه هنرهای معاصر صنعتی کرمان با حمایت معاونت امور هنری وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی کتاب آثار این موزه تدوین شده و در دست انتشار است.

اجرای قانون ساماندهی مجسمه‌ها و یادمان‌های شهری پس از 22 سال

دستورالعمل صدور مجور ساخت و نصب مجسمه و یادمان در اماکن عمومی و میدان‌های شهری از جمله دستورالعمل هایی است که با پیگیری معاونت امور هنری و اداره کل هنرهای تجسمی تدوین و در 23 اسفندماه سال 1399 به همه استان ها ابلاغ شد. با تدوین و ابلاغ این آیین نامه و تشکیل شورای نظارت بر ساخت و نصب مجسمه و یادمان در میادین و اماکن عمومی پس از سال ها نخستین گام برای ساماندهی مجسمه ها و یادمان ها در اماکن عمومی و میادین برداشته شد و پس از تشکیل این شورا، روند تشکیل شوراهای استانی نظارت بر ساخت و نصب مجسمه در اماکن عمومی نیز آغاز شد.
قوانین و مصوباتی برای ساماندهی مجسمه‌ها و یادمان‌ها در اماکن عمومی وجود داشته است اما این قوانین تاکنون اجرایی نشده بود. در سال‌های اخیر بارها مواردی در انتقاد و اعتراض به جنبه‌های فرهنگی و اجتماعی و کیفیت هنری و طراحی و ساخت مجسمه‌ها و یادمان‌های اماکن عمومی و شهری مطرح شده است و مجسمه‌ها و یادمان‌هایی توسط نهادهای مختلف در شهرهایی نصب شده است که متناسب با ظرفیت های فرهنگی و هنری کشور نیست. سال گذشته معاون امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در مطلبی به برخی از تندیس ها و یادمان هایی که ساخته و در اماکن عمومی نصب شده است از جمله برخی تندیس ها و یادمان هایی که برای سردار شهید سلیمانی ساخته شده است انتقاد کرد و نوشت: «در شهرهای مختلف یکی پس از دیگری از تندیس‌هایی رونمایی می‌شود که بیش از احساس قدردانی، حس شرمساری را در مخاطب برمی‌انگیزد.»

در ایران تندیس سازی به سیاقی که می‌شناسیم و آن را حاصل آمد و شدهای قرن اخیر می‌شماریم پدیده‌ای تازه است. ولی این تازگی به پشتوانه شعور و شناخت هنری، موجب شد تا در کوتاه‌ترین زمان چهره‌هایی ماندگار و آثاری ارزشمند آفریده شود و ساخت تندیس، ویژگی‌هایی ایرانی بیابد و شیرین‌کاری و تغزل و نازک‌خیالیِ سایر هنرها در این نمونه‌ها نمود یابد. تا آنجا که نادره‌کاری چون «ابوالحسن خان صدیقی» به قدرت قلم و سلطه بر هنر توانست، چنان شخصیت‌های تاریخی و مفاخر ایران را در قاب و قالب تندیس معرفی کند که تماشاچیان بی آنکه به جستجوی دلیل باشند یا به استدلال بپردازند، باور می‌آورند که فردوسی و سعدی و پورسینا و ... جز آنی نبوده‌اند که ابوالحسن خان پرداخته است. آنچه آن استاد یگانه آفرید، افزون بر قرائن مطالعاتی و پژوهشی به دو نکته دیگر نیز شهادت می‌دهد؛ یکی عمق ادراک و آگاهی و مؤانست او با تاریخ و فرهنگ و آثار و دیگری ریزنگاری‌ها و ظرایف پردازی‌های برآمده از توانایی و چیرگی در هنر...

یاران و دوستان و شاگردان صدیقی بر سنت استاد خود هنر آموختند و به ساخت تندیس‌ها پرداختند و چنان توان خود را به چشم کشیدند که گویا تندیس سازی در این ملک قدمتی بسیار فراتر از یک، دو سه قرن دارد. مجسمه‌سازان و تندیس پردازان نسل‌های بعد بر دوش چنان استادانی کار خود را آغاز کردند و هنرشناسان می‌دانند که مراتب استادان بر رشد و شکوفایی پیروان چه تأثیراتی در پی دارد. نمونه‌های فاخری از آثار ـ اگرچه به تناسب نیاز و روزگار ما فراوان نیستند ـ شاهد گویای داشته‌ای است که از آن تغافل کرده‌ایم. تغافل به معنای آنکه به قدر نیاز و ضرورت به آموزش مجسمه‌سازی نپرداخته‌ایم نه در دانشگاه‌ها و نه در آموزشگاه‌ها، تغافل به معنای آن که دشواری این هنر را به شهدِ تشویق و تبلیغ شیرین نکرده‌ایم. تغافل به معنای آن که اگر مجسمه‌های ارزشمندی در سطح شهر به یغما رفت و ربوده شد سختی‌اش را سهل گرفتیم و کمر نبستیم به یافتن قصور و مقصر و به حساس کردن جامعه و بیدار کردن معدود مسئولانی که هنر را تجمل می‌پندارند و گمان می‌کنند جهان بی هنر نیز امکان استمرار دارد! تغافل به معنای آنکه برنخاستیم به ساخت دیگر باره همان مواریثی که از مقابل دیدگان ناپدید شد. تغافل به معنای آنکه نپذیرفتیم چنین ثروتی و چنان ضرورتی نیاز به قوه‌ی عاقله‌ای دارد که درباره آن بیندیشد و بر آن سیاستی بگذارد و بر روند و رشد یا ـ زبان قلم لال ـ کاسته شدن سطح کیفی آن نظارتی در خور داشته باشد.

براساس نخستین «تصویب نامه هیات وزیران وقت مورخ 29/3/1388» طبق پیشنهاد وزارت فرهنگ (هنرهای زیبای کشور) تصویب کردند که سازمان های دولتی و ملی که در صدد تهیه مجسمه مشاهیر تاریخی‌ادبی‌هنری برای نصب در میادین و غیره هستند، باید قبلا طرح و نام سازنده مجسمه را به هنرهای زیبای کشور ارسال دارند تا در کمیسیون مربوطه مورد مطالعه و پس از تصویب اقدام به تهیه آن شود. در تعیین محل نصب مجسمه کمیسیون فوق، نظر اداره کل باستان شناسی را رعایت خواهد کرد. دو وزارتخانه فرهنگ و کشور مامور اجرای این تصویب نامه هستند. بر طبق دومین قانون که عبارت است از «آیین نامه نحوه نظارت بر انتخاب، ساخت و نصب مجسمه ها و یادمان ها در میادین و اماکن عمومی و درجلسه ۴۴۲ مورخ ۴ خرداد ۱۳۷۸ به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی رسیده است»، کلیه وزارتخانه ها ، مراکز و سازمانها و نهادهای دولتی و شهرداری ها موظف به اجرای سیاست های مصوب شورای نظارت بر ساخت و نصب مجسمه و یادمان در میادین و اماکن عمومی برای نظارت در موضوع این آیین نامه هستند.

همچنین بر اساس «دستورالعمل اجرایی نحوه نظارت بر انتخاب، ساخت و نصب مجسمه و یادمان در میادین و اماکن عمومی مصوب جلسه ۳۴۱ مورخ ۱۸ آبان ۱۳۷۹ شورای فرهنگی عمومی»، اماکن عمومی شامل میادین، مبادی ورودی شهرها، بوستان ها، معابر، محوطه و فضاهای عمومی تعریف شده است.

سال گذشته دستورالعمل صدور مجور ساخت و نصب مجسمه و یادمان در اماکن عمومی و میدان‌های شهری، در ۲۳ اسفند ۱۳۹۹ به همه دستگاه‌ها و استان‌ها ابلاغ و اعلام شد اجرای این دستورالعکمل لازم الاجراست و از سال جاری ساخت و نصب مجسمه و یادمان در اماکن عمومی ومیادین منوط به دریافت مجوز از شورای نظارت بر ساخت و نصب مجسمه و یادمان در میادین و اماکن عمومی است.

با تشکیل شورای نظارت بر ساخت و نصب مجسمه و یادمان در میادین و اماکن عمومی و ابلاغ این دستورالعمل، روند مصوبه قانونی و آیین نامه نحوه نظارت بر انتخاب، ساخت و نصب مجسمه ها و یادمان ها در میادین و اماکن عمومی مصوبه خرداد ۱۳۷۸ شورای عالی انقلاب فرهنگی پس از 22 سال آغاز شد. پیش از این در یکی دو مرحله تشکیل شورای نظارت بر ساخت و نصب مجسمه و یادمان در میادین و اماکن عمومی در سال های مختلف در دستور کار قرار گرفت، اما تشکیل شورای و اجرای این قانون به نتیجه نرسید.

پس از تشکیل شورای در سال گذشته و ابلاغ دستورالعمل صدور مجور ساخت و نصب مجسمه و یادمان در اماکن عمومی و میدان‌های شهری در اسفند ماه سال گذشته، گام دوم برای تشکیل شوراهای استانی نظارت بر ساخت و نصب مجسمه و یادمان در میادین و اماکن عمومی در تیرماه برداشته شد و با بررسی پرونده های استان ها، شوراهای استانی در استان های اردبیل، خراسان شمالی، خراسان جنوبی، سمنان، قزوین، کردستان و یزد تشکیل شد و شوراهای سایر استان ها نیز با تیید شورای مرکزی راه اندازی می شود.

با تشکیل شورای مرکزی و شوراهای استانی نظارت بر ساخت و نصب مجسمه و یادمان در میادین و اماکن عمومی و ابلاغ دستورالعمل بر اساس آیین نامه مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی، همه نهادها و دستگاهها موظف هستند برای ساخت و نصب مجسمه و یادمان به مجوز از شورا نیاز دارند و می تواند به ساماندهی مجسمه ها و یادمان ها در میادین و اماکن عمومی کمک کند و در مجسمه ها و یادمان های شهری تشتت و ناهنجاری دیده نشود.

وضعیت دوسالانه ها و جشنواره ها

برگزاری جشنواره های هنرهای تجسمی فجر و جشنواره هنرهای تجسمی جوانان نیز در این سال ها تداوم یافت و البته در دو سال اخیر با توجه به شیوع کرونا جشنواره جوانان به صورت مجازی برگزار شد. تعامل با انجمن های تجسمی و برگزاری نمایشگاهها و دوسالانه ها توسط انجمن ها نیز در این دوره امکانی را برای برگزری رویدادهایی مانند دوسالانه ها فراهم کرد. یازدهمین دوسالانه سرامیک ایران بعد از 9 سال برگزار شد و روند برگزاری نهمین دوسالانه نقاشی ایران نیز آغاز شده است و بعد از 10 سال دوسالانه نقاشی امسال برگزار می شود. هفتمین دوسالانه مجسمه سازی سال گذشته برگزار شد و ششمین دوسالانه خوشنویسی نیز امسال برگزار می شود. هرچند دوسالانه عکس ایران، دوسالانه نگارگری و کاریکاتور چند سالی است که برگزار نشده اند.