سه پیش‌نیاز بازار دوطرفه

یکی از این موارد این ‌‌است که برخلاف سایر کشورها، در بازار سهام ایران فقط از رشد قیمت سهام می‌توان سود کسب کرد، به این‌‌ صورت که پیش‌بینی می‌شود سهمی ارزنده‌تر از قیمت فعلی خواهد شد یا به عبارتی قیمت سهمی در آینده افزایش خواهد یافت، با خرید و افزایش قیمت سهم سرمایه‌گذار سود می‌کند. اما در بورس بسیاری از کشورهای جهان، به‌ویژه بورس‌‌های پیشرفته، ابزاری تحت عنوان فروش استقراضی وجود دارد که از نزول قیمت سهم هم می‌توان سود به دست آورد.

معمولا فرآیند فروش استقراضی توسط کارگزاری‌‌ها انجام می‌شود، به این صورت که حتما باید صاحبان سهام درخواست ارائه سهام برای فروش استقراضی را به کارگزاری‌ها بدهند تا وارد وضعیت معاملاتی استقراضی ‌‌شوند. تاثیر ایجاد بازار دوطرفه در بورس موجب افزایش نقدشوندگی و در نهایت کارآیی بازار سهام خواهد شد، عرضه و تقاضا متعادل می‌شود، در روزهای صعودی بازار از افزایش هیجانی و بیش از حد قیمت‌ها جلوگیری می‌کند و در نتیجه مانع حبابی‌شدن سهام شرکت‌ها می‌شود. همچنین به معامله‌‌گران حرفه‌‌ای بازار امکان می‌دهد تا از نتایج ارزیابی‌‌های خود در هر دو روند صعودی و نزولی بورس استفاده کنند و جایگاه تحلیل در بازار سهام ارتقا پیدا می‌کند.

از سوی دیگر، در زمان رکود یا ریزش‌‌های سنگین بورس باید نظارت کامل و کنترل‌‌ لازم از سوی نهاد ناظر و سازمان بورس ایران صورت گیرد؛ زیرا اگر محدودیتی ایجاد نشود، می‌‌تواند شدت سقوط قیمت‌ها را افزایش دهد و امکان دستکاری قیمت‌ها بیشتر می‌شود. اما با تمامی این ویژگی‌های بازار دوطرفه برای معاملات بورس ایران و با توجه به نوع و نحوه سیاستگذاری‌ها در این بازار شرایط برای اجرای چنین سازوکاری مهیا نبوده و نیست. از شرایط بسیار مهمی که در حال حاضر نیز بسیاری از معامله‌گران با آن دست و پنجه نرم می‌کنند، سرعت اینترنت و همچنین سرعت ثبت‌سفارش‌ها یا به عبارتی زیرساخت‌های فناورانه است که در مقایسه با بورس‌های جهانی کندتر است. لازمه دوطرفه‌شدن معاملات در بورس، داشتن سرعت بالای اینترنت و همچنین ثبت‌سفارش‌های آنی و بدون اختلال در کارگزاری‌هاست.

در این میان نکته مهمی که لازم به ذکر است، این است که برای بهبود این فرآیند در صورت اجرایی‌شدن نیاز است دولت نیز از قیمت‌گذاری‌ها یا رانت‌های معاملاتی دست بردارد تا دادوستدهای استقراضی به نحو احسن اجرایی شوند. با این حال این امر تا حدود زیادی دور از انتظار و دسترس است؛ زیرا با توجه به محدودیت‌های اینترنتی که با مسائل سیاسی کشور مرتبط است و برخی تحریم‌های جهانی علیه ایران، موضوع ثبت‌سفارش‌های آنی تا حدود زیادی برای معاملات دوطرفه غیر‌قابل دسترس می‌شود. همین امر خود به‌تنهایی نیازمند زیرساخت‌ها و فناوری‌های پیشرفته است تا مانع ایجاد هرگونه اختلال در فرآیند معاملات شود. علاوه بر این، کارگزاری‌ها و نهادهای ناظر باید به سیستم‌ها یا به عبارتی به تکنولوژی‌هایی مجهز شوند تا هم مقوله نظارت بر بازار تسهیل شود و هم باعث تسریع‌ سازوکار شود.

در این میان، مقوله دیگری که بسیار مهم است، ماهیت و ویژگی‌های بازار سهام ایران است، به طوری که بورس اوراق بهادار ایران در مقایسه با سایر بورس‌های جهان، عمق و نقدینگی بسیار ناچیزی دارد، به طوری که حجم، ارزش و تعداد معاملات برای هر سهم نیز به میزانی نیست که بتوان با آن توسعه بازار و حتی دوطرفه کردن آن را توجیه کرد.

بنابراین در مرحله اول و قبل از هر گونه اجرای فرآیند توسعه، باید خود بازار را از نظر ویژگی‌های ذکرشده تقویت کرد و توسعه داد و تا حد امکان به ویژگی‌های بازارهای جهانی نزدیک شد. بخش دیگری که بسیار حائز اهمیت و در تمامی فرآیندهای معاملاتی و حتی سیاستگذاری‌ها دخیل است، شفافیت اطلاعات است، به‌طوری که تا زمانی که زمینه شفافیت اطلاعات شرکت‌های بورسی از منظر مالی، فعالیت و حتی برخی مسائل سیاستگذاری‌ها و موارد بسیار دیگری در بورس ایران فراهم نشود، نمی‌توان با وجود ایجاد هرگونه ‌سازوکار مشابه بازارهای جهانی معاملات سالم و حتی درستی انجام داد. اگرچه این بازار نسبت به بورس بعضی کشورها، بازار نوپایی است؛ اما ضرورتی ندارد که سال‌ها صبر کنیم و بعد از ماندن در برخی مسائل نظارتی و کنترلی به سمت بازاری پویاتر حرکت کنیم؛ بلکه می‌‌توانیم از تجربه سایر کشورها در این زمینه استفاده کنیم و به شکل مطلوب، سریع و با حداقل آزمون و خطا در مسیر توسعه قرار گیریم.

*کارشناس بازار سرمایه

منبع: دنیای اقتصاد