دکتر حميد ميرزاده *
آيت‌الله هاشمي، اصلاح‌طلب اصولگرا و اصولگراي اصلاح‌طلب
آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني (ره) دانشمندي قرآن‌پژوه، مجاهدي نستوه و مديري استراتژيست، يكي از محور‌های وحدت در جامعه باتفكر اعتدالي و مايه فخر روحانيت بود. او اثبات كرد كه نظام اسلامي به شرط انتخاب روش و منش اعتدالی در سازو كارها مي‌تواند نظامي كارا و پيشگام و الگوي پيشرفت و توسعه باشد.
رمز موفقيت او سواي مديريت سطح بالا، در جاذبه حداكثري او بود. هيچگاه رفتار عبس و تولي و تبختر و تغير با مردم و مديرانش نداشت و با وقار و محبت با همه كار مي‌كرد. همه نيرو‌هاي دلسوز را فارغ از جناح‌بندي‌هاي رايج سياسي، خودي مي‌دانست و هريك را به مثابه خشتي مي‌شمرد كه بايد در امر توسعه ايران جايي داشته باشند. در تاريخ معاصر ايران مانند آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني (ره) كم داريم كه بيش از ٦٠ سال عمق نفوذ و تاثير همه‌جانبه در امور اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي و سياسي داشته باشد. علاوه بر اين، اخلاق نيك، اخلاص و داشتن روحيه بالا همراه با تدبير و اميد در سراسر زندگي از ويژگي‌هاي برجسته ايشان بود. او يار و همراه امام (ره) و رهبري و سنگ‌صبور انقلاب بود كه با صبر و سعه‌صدر كشور را از بحران‌هايي بزرگ عبور داد و در استقرار و تثبيت نظام و نهادينه كردن مهم‌ترين تحولات سياسي، اجتماعي، فرهنگي و اقتصادي كشور نقش تعيين‌كننده داشت.
آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني (ره) در تمام عمر خود در برابر تندروها از هر جناحي سينه سپر مي‌كرد و مانع از ايجاد خسارت از سوي تندروها به كشور مي‌شد. او اسطوره پايمردي و پايداري و يك قهرمان ملي بود. اگرچه اميركبير با تاسيس دارالفنون كار زيبايي را شروع كرد اما فرصت نيافت آن را به اتمام برساند، اما خداوند اين توفيق را به آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني(ره) داد كه با تاسيس ٤٠٠ واحد دانشگاهي به مثابه ٤٠٠ دارالفنون در سراسر كشور، ظرفيت عظيمي با سرمايه‌هاي مردم ايجاد كند كه تا سال‌ها حدود ٥٠ درصد بار آموزش عالي را از دوش دولت برداشت. به طوري كه هم‌اكنون بيش از ٥٠ درصد فارغ‌التحصيلان آموزش عالي ايران از اين دانشگاه هستند و تا زمان اواخر حيات ايشان (دي ماه ١٣٩٥) حدود ٣٧ درصد دانشجويان كل كشور در اين دانشگاه تحصيل مي‌كردند و ٥٤ در صد تحصيلات تكميلي كل كشور در دانشگاه آزاد اسلامي بود. بالغ بر ٦٨٠٠٠ نفر هيات علمي تمام‌وقت و نيمه‌وقت كه بالغ بر ٣٠٠٠٠ نفرشان هيات علمي تمام وقت بودند و از اين تعداد حدود ٥٥ درصد استاديار به بالا بودند در اين دانشگاه تدريس مي‌كردند. او با سرمايه‌هاي مردم دانشگاهي را بنيان گذاشت كه بيش از ١١ميليون متر
مربع به فضا‌هاي مسقف آموزش عالي كشور اضافه كردكه ١١٠٠٠ كارگاه و آزمايشگاه را در دل خود داشت. در اين دانشگاه ماهيانه بالغ بر يكصد هزار نفر اشتغال داشتند و بيش از ٢٠ ميليون نفر از جامعه ما اعم از كاركنان و هيات علمي و دانشجويان و فارغ‌التحصيلان، به نحوي با اين دانشگاه مرتبط بودند. هاشمي با طرح بي‌نظير و ابتكار بي‌بديل خود توانست يك گنجينه عظيم علمي، فرهنگي و فني براي ايران به ارمغان آورد كه در دنيا بي‌نظير و كاري شبيه معجزه است. خدارا شكر او در زمان حياتش ثمرات باغ دانشي را كه كاشته بود به عينه ديد و چشم اين دهقان پير از تنومندي نهال نوپايي كه در ٣١ ارديبهشت سال ١٣٦١كاشته بود، روشن شد. تاريخ هيچگاه پژواك نداي حق‌طلبي و يك عمر مبارزه مخلصانه او را كه در مسير حق و عدالت بود از ياد نخواهد برد.
اخلاق مديريتي هاشمي
به اعتبار مسووليت‌هاي اجرايي حدود ٣٥ سال با آقاي هاشمي محشور بودم و از دور و نزديك يا مستقيما با ايشان كار مي‌كردم. واقعا او را يك اصلاح‌طلب اصولگرا و يك اصولگراي اصلاح‌طلب يافتم. مردي كه در چارچوب قانون و مقررات كشور تصميمات رهگشا مي‌گرفت و به خاطر هوشمندي بالايي كه داشت سعي مي‌كرد براي حل مشكلات كشور قانون را دور نزند و زير پا نگذارد. مبناي مديريت او بر درستي و صداقت استواربود. درتمام مدت همكاري هرگز دستوري خلاف قانون به اينجانب و تا آنجايي كه من اطلاع دارم به هيچ كدام از مديران خود نداد. درتحمل نظرات مخالف بسيار قوي بودو بدون عصبانيت و با روي خوش و استدلال منطقي جلسات را اداره مي‌كرد. در دوراني كه ايشان رييس‌جمهور و رييس شوراي اقتصاد بودند، اينجانب رييس سازمان برنامه و بودجه و دبير شوراي اقتصاد بودم (١٣٧٦- ١٣٧٤) . به لحاظ ماهيت بحث‌هاي كلان، طبيعي بود كه در جلسات دولت يا شوراي اقتصاد، گاهي نظراتي كاملا در جهت مخالف ديدگاه رييس‌جمهور ابراز شود. نوعا مديران آقاي هاشمي مي‌دانستند كه شخصيت بالاي آقاي هاشمي نظرات مخالف را تحمل مي‌كند و مطمئن بودند كه بدين دليل از سوي ايشان معاقب نخواهند بود. همه مي‌دانستند كه اگر خلاف نظر رييس‌جمهورنظري و نگاهي متفاوت داشته باشند، آنقدر ايشان مصمم به كشف حقيقت بودكه همه نظرات مخالف را كارشناسي و در راستاي منافع ملي قلمداد مي‌كرد. به زبان ساده‌تر، هيچ مسوول دولتي نگران نبود كه به دليل ارايه نظر مخالف با نظر رييس‌جمهور از كار بركنار و خانه‌نشين مي‌شود. او اصولا از مديراني كه به جاي ارايه نظر كارشناسي احتمالا سعي داشتند با اظهار غيركارشناسي به نوعي ا ز نظر رييس‌جمهور پشتيباني كنند، آشفته مي‌شد. بارها ديده بوديم شديدا با بوسيدن دست، مخالف بود و شديدا دست خود را از بوسيدن دور مي‌كرد. نه رياكار بود و نه متملق؛ او حتي ريا و تملق را نوعي شرك مي‌دانست.
او به مديران با شخصيت خيلي احترام مي‌گذاشت. آقاي هاشمي مردي پرجاذبه، خوش‌اخلاق، خوش‌برخورد، مهربان و اهل گذشت و با اخلاص بود. تفكر اعتدالي و روش و منش ويژه ايشان خود يك مكتب پرجاذبه در افكار عمومي ايجاد كرد. درمديريت فرا جناحي عمل مي‌كرد، چه در زماني كه رياست مجلس، يا رييس‌جمهور يا رييس مجلس خبرگان بود و چه بعد ازآن كه رييس مجمع تشخيص مصلحت نظام بود هيچگاه پرچم حزب و گروه خاصي را برنداشت. همين نشان مي‌دهد كه ايشان قداست جايگاه‌هايي كه در آن قرار داشت، كه نبايد به تحزب و گروه‌گرايي آلوده شود، مي‌دانست. الان «مكتب هاشمي» كه همان مكتب اعتدال در امور اقتصادي، سياسي، اجتماعي و فرهنگي است، طرفداران زيادي بين عام و خاص دارد و مخصوصا جامعه فرهيخته ايران اين مكتب فكري را قبول دارد و به همين دليل آقاي هاشمي ديگر يك نفر نيست؛ او نماد يك تفكر مقبول اجتماعي است. همه شاهديم دوستان ايشان با اعلام همراهي و تكيه بر افكار و مكتب فكري اعتدالي آقاي هاشمي، كه در جامعه مورد اقبال قرارگرفته، از همين خاستگاه فكري و اجتماعي در انتخابات موفق شدند.
جاذبه هاشمي
او از تبار روستاييان پاك و صادق بود كه در خنده‌هايش صفاي باطنش را مي‌توانستي ببيني. از دور عظمت شخصيت و صلابت او چون كوه تو را مي‌گرفت اما وقتي از نزديك با او هم صحبت مي‌شدي گويي گوارايي يك چشمه زلال و آرام و مهربان را يافته‌اي. سخنانش را در نماز‌هاي جمعه به‌ياد داري؟ گويي صدايش نه از زبان و دهانش بلكه از ته دل و جانش به گوش مي‌رسيد و سخنش مصداق «سخن كز دل برآيد لاجرم بردل نشيند» بود و اين بود رمز تاثير كلام او بر جان‌هاي خسته‌اي كه هميشه به او اميد داشتند. بعد مي‌بيني با كسي هم صحبت شده‌اي كه مجتهدي فاضل و مفسري متبحر، انساني جهانديده، يك انقلابي زجر كشيده و مديري صاحب سبك و پركار است كه در كنار اين همه، در كارنامه زندگي پر بارش كارواني از مسووليت‌هاي سنگين در مديريت كلان كشورداشته است ولي اينقدر خاكي و فروتن و دوست داشتني است كه احساس مي‌كني ازجنس خود توست و اينهاست كه كارنامه ٦٠ ساله فعاليت‌هاي اجتماعي، سياسي و فرهنگي هاشمي را از ديگران متمايز مي‌كند و تازه مي‌فهمي سطح پرواز هاشمي چقدر بالا و بلند بوده است. دراوج اما فروتن ! او مثل يك هواپيماي بلند پرواز هزاران پا از ديگران اوج گرفته و بالاتر بود.
مردم به خوبي فهميدند هاشمي از اول از جنس آنها بوده است. مردم دوباره دانستند اصلا هاشمي در تمام ميدان‌هاي مبارزه قبل و بعد از انقلاب فقط براي اين مردم و كشور سينه سپر كرده و با مشي عاقلانه و اعتدالي كه يكي ديگر از ويژگي‌هاي مثال‌زدني او بود، در مقابل تندروي‌ها و زياده‌خواهي‌ها مي‌ايستاد و نوعي لنگر تعادل براي كشور بود. ايستادگي براي حفظ كشور و منافع مردم با روش و منش اعتدالي كه مختص خود او بود. اين‌بار شيخ ما نيز با رفتن خود مثل هميشه به مردم خدمت كرد و وقايع اخير نشان داد هاشمي هنوززنده است و مكتب اعتدالي او رهگشاست. رمز موفقيت او سواي مديريت سطح بالا، در جاذبه حداكثري او بود. هيچگاه رفتار عبس و تولي و تبختر و تغير با مردم و مديرانش نداشت و با وقار و محبت با همه كار مي‌كرد. همه نيرو‌هاي دلسوز را فارغ از جناح بندي‌هاي رايج سياسي، خودي مي‌دانست و هريك را به مثابه خشتي مي‌شمرد كه بايد در امر توسعه ايران جايي داشته باشند. در تاريخ معاصر ايران مانند آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني (ره) كم داريم كه بيش از ٦٠ سال عمق نفوذ و تاثير همه‌جانبه در امور اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي و سياسي داشته باشد.
هاشمي و آباداني ايران
شيرازه اصلي تفكر و دغدغه اول هاشمي همواره آباداني ايران و سرافرازي مردم اين آب و خاك بود. به راستي كجاي ايران را سراغ داري كه اثري از انگشت سليماني مديريت خلاق و سازنده او نيست؟ جبهه‌هاي جنگ، بازسازي مناطق جنگ‌زده، سد‌ها و نيروگاه‌ها، مزارع كشاورزي، شهرك‌هاي صنعتي، كارخانجات فولاد و سيمان و پتروشيمي و توسعه دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها، راه‌ها و راه آهن و هزاران طرح زيربنايي و توليدي در سراسر كشور - كه همه آنهارا اين نگارنده در كتاب «ايران آباد» و كتاب آمار سخن مي‌گويد برشمرده و با عكس و تفصيل نشان داده‌ام-همه و همه شاهدان صادق همت جهادي و تلاش‌هاي خستگي‌ناپذير اين رادمرد بزرگ قهرمان ملي ايران هستند. سال ١٣٦٨ كه آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني(ره) توسط مردم به عنوان رياست‌جمهوري انتخاب شد، شرايط اقتصادي ايران به دليل آثار ناشي از جنگ تحميلي كه بلافاصله پس از انقلاب آغاز شده بود، دگرگون و نابسامان و توليد ناخالص داخلي منفي بود. پنج استان به طور مستقيم و شديد و ١٥ استان به طور غيرمستقيم از جنگ آسيب ديده بودند و چرخ‌هاي اقتصاد كشور در اكثر حوزه‌ها از كار افتاده بود. رييس دولت با توجه به پايان جنگ و آغاز ثبات به اين
نتيجه رسيده بود كه دوران جديدي پس از دفاع مقدس در حال تجربه است كه به خوبي بايد از آن بهره برد. در واقع پارامترهاي اقتصادي، فرهنگي و اجتماعي دوران سازندگي به طور كامل با شرايط جنگ هشت ساله متفاوت بود. با توجه به تغييرات، نگاه دولت نيز به سمت باز شدن فضاي اقتصادي، دعوت از بخش خصوصي و استفاده از سرمايه‌هاي پايدار و تقويت ارتباطات بين‌المللي معطوف شد. او يك پيچش و تحول در اقتصاد ايران بنيان گذاشت كه مبناي آن ريشه در تفكر اعتدالي او داشت. او مدافع اقتصاد بر مبناي ملي و تقويت بخش خصوصي براي سرمايه‌گذاري و كارآفريني بود. كارنامه درخشان آيت‌الله هاشمي در تمام مبارزات قبل از انقلاب، فرماندهي شجاعانه دفاع مقدس و سهم ايشان در مديريت مدبرانه نظام جمهوري اسلامي ايران در سنگرهاي رياست مجلس شوراي اسلامي، رياست‌جمهوري، رياست مجلس خبرگان و رياست مجمع تشخيص مصلحت نظام، ذخيره گرانبهايي براي علو درجات اين رادمرد بزرگ خواهد بود. آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني (ره)، دانشمندي قرآن‌پژوه، مجاهدي نستوه و مديري استراتژيست، يكي از محور‌هاي وحدت در جامعه با تفكر اعتدالي و مايه فخر روحانيت بود. او اثبات كرد كه نظام اسلامي به شرط انتخاب
روش و منش اعتدالي در سازوكارها مي‌تواند نظامي كارا و پيشگام و الگوي پيشرفت و توسعه باشد.
هاشمي و شخصيت علمي چند وجهي
متاسفانه كوشش‌هاي علمي و پژوهش‌هاي قرآني ايشان پشت پرده فعاليت‌هاي سياسي و مديريتي ايشان پنهان مانده است و اين وظيفه ما است كه تاليفات ارزشمند آيت‌الله هاشمي (ره) را كه بالغ بر ١٠٠ كتاب و مقاله است بازنشر كرده و در اختيار جوانان قرار دهيم چرا كه شخصيت چندبعدي و چندوجهي آيت‌الله باعث شده بود علاوه بر مديريت اجتماعي و سياسي، دانشمندي سطح بالا در زمينه قرآن باشند و به عنوان قرآن‌پژوهي برجسته شناخته شوند.
تاسيس دانشگاه آزاد اسلامي
٣٥سال پيش يعني در جريان جنگ تحميلي، دانشگاه آزاد اسلامي به عنوان بزرگ‌ترين دانشگاه حضوري جهان، ماندگارترين يادگار ايشان است كه با آينده‌نگري ايشان، تاسيس شد و امروز با تاثيرات بسياري كه در زمينه‌هاي اجتماعي، علمي و فرهنگي ايران دارد، يادگاري جاودان براي توسعه علمي - پژوهشي ايران محسوب مي‌شود. البته خدمات نيك و باقيات صالحات آيت‌الله هاشمي منحصر به دانشگاه آزاد اسلامي نيست، بلكه ايشان در بسياري از عرصه‌هاي نظام و در تمامي مسووليت‌هايي كه برعهده داشت، منشا تحول، نوآوري و نهادينه‌سازي امور اجتماعي، سياسي، فرهنگي و... بود. در واقع آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني (ره) چه قبل از انقلاب و چه پس از آن، خدمات بزرگي براي تثبيت و استقرار نظام و توسعه و آبادي كشور انجام داد كه از جمله آنها مي‌توان به تاسيس دانشگاه آزاد اسلامي كه موجب توسعه علمي، پژوهشي، فرهنگي، اقتصادي و... كشور شد، اشاره كرد.
حتي اگر او بنيانگذار و باني اين همه تحولات اجتماعي، سياسي، فرهنگي و علمي نبود، با تاسيس دانشگاه آزاد اسلامي و نهادينه عدالت آموزش عالي در شهرهاي كوچك و بزرگ سراسر كشور، بازهم به عنوان يكي از بزرگ‌ترين خادمين ملت مي‌توان از او ياد كرد. ايشان دانشگاه را به مثابه فرزند خود مي‌دانست و با وجود همه كارشكني‌ها و حسادت‌ها، از آن مراقبت مي‌كرد به طوري كه مجموعه دانشگاه آزاد اسلامي با انرژي و روحيه پدر معنوي خود توانست كارهاي سختي را انجام دهد و هر جايي كه امور دانشگاه به خاطر كارشكني‌ها دچار مشكل مي‌شد، حمايت‌هاي بي‌دريغ آيت‌الله كارگشا بود. وي با تاسيس دانشگاه آزاد اسلامي، ايران را در مسير توسعه علمي قرار داد و در واقع آبروي علمي- پژوهشي براي ايران به ارمغان آورد. اگرچه اميركبير با تاسيس دارالفنون كار زيبايي را شروع اما فرصت نيافت آن را به اتمام برساند، اما خداوند اين توفيق را به آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني (ره) داد كه با تاسيس ٤٠٠ واحد دانشگاهي به مثابه ٤٠٠ دارالفنون در سراسر كشور، ظرفيت عظيمي با سرمايه‌هاي مردم ايجاد كند كه تا سال‌ها حدود ٥٠ درصد بار آموزش عالي را از دوش دولت برداشت. به طوري كه هم‌اكنون بيش از ٥٠
درصد فارغ‌التحصيلان آموزش عالي ايران از اين دانشگاه هستند و تا زمان اواخر حيات ايشان (دي ماه ١٣٩٥) حدود ٣٧ درصد دانشجويان كل كشور در اين دانشگاه تحصيل مي‌كردند و ٥٤ در صد تحصيلات تكميلي كل كشور در دانشگاه آزاد اسلامي بود. بالغ بر ٦٨٠٠٠ نفر هيات علمي تمام‌وقت و نيمه‌وقت كه بالغ بر ٣٠٠٠٠ نفرشان هيات علمي تمام وقت بودند و از اين تعداد حدود ٥٥ درصد استاديار به بالا بودند در اين دانشگاه تدريس مي‌كردند. او با سرمايه‌هاي مردم دانشگاهي را بنيان گذاشت كه بيش از ١١ميليون مترمربع به فضا‌هاي مسقف آموزش عالي كشور اضافه كردكه ١١٠٠٠ كارگاه و آزمايشگاه را در دل خود داشت. در اين دانشگاه ماهيانه بالغ بر يكصد هزار نفر اشتغال داشتند و بيش ار ٢٠ ميليون نفر از جامعه ما اعم از كاركنان و هيات علمي و دانشجويان و فارغ‌التحصيلان، به نحوي با اين دانشگاه مرتبط بودند. هاشمي با طرح بي‌نظير و ابتكار بي‌بديل خود توانست يك گنجينه عظيم علمي و فرهنگي و فني براي ايران به ارمغان آورد كه در دنيا بي‌نظير و كاري شبيه معجزه است. خدارا شكر او در زمان حياتش ثمرات باغ دانشي را كه كاشته بود به عينه ديد و چشم اين دهقان پير از تنومندي نهال نوپايي كه
در ٣١ ارديبهشت سال ١٣٦١كاشته بود روشن شد. كزرعٍ أخرج شطأهُ فازرهُ فاستغلظ فاستوي علي سوقِهِ يُعجِبُ الزّرّاع... .»
هاشمي و يك عمر مبارزه
اخلاق نيك، اخلاص و داشتن روحيه بالا همراه با تدبير و اميد در سراسر زندگي، زبانزد خاص و عام بود. او يار و همراه امام (ره) و رهبري و سنگ‌صبور انقلاب بود كه با صبر و سعه‌صدر كشور را از بحران‌هايي بزرگ عبور داد. او در تمام عمر خود در برابر تندروها از هر جناحي سينه سپر مي‌كرد و مانع از ايجاد خسارت از سوي تندروها به كشور مي‌شد. او اسطوره پايمردي و پايداري بود. داشتن حوصله شنيدن مشكلات مردم، يكي از ويژگي‌هاي بارز ايشان بود. هاشمي هرگز پيمان خود را با مردم و انقلاب و رهبري نگسست و هرجا نظري متفاوت با نظر رهبري داشت نهايتا به نظرايشان پايبند بود. تاريخ هيچگاه پژواك نداي حق‌طلبي و يك عمر مبارزه مخلصانه آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني (ره) را كه در مسير حق و عدالت بود از ياد نخواهد برد.
درد فراق
در پايان از زبان حافظ شيرين‌سخن، داد دل و درد جانكاه فراق دوست و يار و رييس بي‌همتاي خود را كه او را جان جانان ايران مي‌دانم، عيان مي‌كنم:
ياد باد آنكه سر كوي توام منزل بود/ ديده را روشني از خاك درت حاصل بود / راست چون سوسن و گل از اثر صحبت پاك / بر زبان بود مرا آنچه تو را در دل بود
در دلم بود كه بي‌دوست نباشم هرگز / چه توان كرد كه سعي من و دل باطل بود/ بس بگشتم كه بپرسم سبب درد فراق / مفتي عقل در اين مساله لايعقل بود
منبع: روزنامه اعتماد
* استاد دانشگاه صنعتي امير كبير
* استاد دانشگاه صنعتي امير كبير
ارسال دیدگاه