راههای تشخیص اخبار جعلی از اخبار واقعی

اوضاع اطلاع رسانی "بحرانی" است

پیشتر یک راه ساده برای برای سنجش صحت اخبار؛ مراجعه به نسخۀ کاغذی یا آنلاین رسانه‌های معتبر بود؛ یعنی وقتی مردم در جامعه خبری را می‌شنیدند برای اطمینان از آنچه منتشر شده به فلان خبرگزاری یا روزنامه مکتوب مراجعه می‌کردند اما حالا دیگر تولیدکننده و مصرف کننده‌های خبر اغلب در شبکه‌های اجتماعی هستند، ‌و کسی حوصله نمی‌کند به اینگونه رسانه‌ها مراجعه کند و صحت آن را بررسی کند. مضاف بر اینکه در برخی موارد رسانه‌های رسمی هم خود مصرف کننده خوراک خبریی هستند که در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی تولید شده‌است!

بدتر از آن در کشورهایی که بیم سانسور وجود دارد و مردم باور دارند که رسانه‌ها "نمی‌توانند" یا "نمی‌خواهند" ، اخبار واقعی را منتشر کنند، احتمال اینکه "اخبار جعلی" جای اخبار واقعی را بگیرند،‌بسیار بیشتر است! با در نظر گرفتن اینکه "سنجش اعتبار" یا "راستی آزمایی" اخبار در تحریریه‌های فارسی تقریباً به‌کلی وجود ندارد، همان اخبار جعلی می‌توانند به‌راحتی سراز تحریریه‌ها دربیاورند و در لباس و آرایش اخبار واقعی روی خروجی رسانه‌ها قرار بگیرند!

با آنچه ذکر شد، باید گفت؛‌اوضاع اطلاع رسانی بحرانی است. روزنامه نگاران، ‌مدیران ،‌مصرف کننده‌های خبر،‌مردم عادی و خلاصه همه ما ممکن است به‌راحتی تحت تأثیر اخبار جعلی قرار بگیریم و نه تنها در ایران،‌ بلکه در دنیای مطبوعات آزاد هم راهی دقیق و کاملاً قابل اعتماد برای این نوع اخبار کشف نشده‌است.

اما باوجود همۀ این نکات منفی با روشهای ساده زیر می‌توانید تا حدود بسیاری از خطاهای خود برای دریافت اخبار بکاهید و اخبار سالم را دریافت کنید:

1-به رسانه‌های رسمی مراجعه کنید

اتاقهای خبر رسانه‌های رسمی و واقعی؛ جایگاه اصلی خبر است و به‌سختی ممکن است اخباری واقعی و درست وجود داشته باشد که نتوانند راهی به تحریریه رسانه‌ها باز کند.

سانسور کامل یک خبر در روزگار ما تقریباغیرممکن است. حتی اگر نگران آن هستید که برخی از اخبار به هیچ عنوان نمی‌توانند راهی به اتاق خبر رسانه‌های واقعی باز کنند و از کانالهای رسمی منتشر شوند؛روزنامه‌نگاران و خبرنگارانی که در شبکه‌های مجازی، حسابهای تائید شده دارند را دنبال کنید.

2-همیشه لوگوها و تصاویر راست نمی‌گویند!

اسکرین‌شات‌ها را وحیِ مُنزل ندانید. ساختن یک تصویر از مطالب منتشرشده در رسانه‌ها یا صفحات مربوط به چهره‌های سیاسی و مسئولان در شبکه‌های اجتماعی، کار 5 دقیقه است و با یک نرم‌افزار ساده می‌توان یک خبر جعلی با لوگوی یک رسانه یا در قالب صفحه شخصی افراد،‌ طراحی کرد. در همین راستا باید مراقب آدرس دقیق حسابهای کاربری رسانه‌ها و افراد در شبکه‌های اجتماعی باشید.

3-رسانه‌ها بی‌طرف نیستند

باید به یاد داشته باشید، همه رسانه‌ها به‌رغم شعارهای بی‌طرفی دارای گرایش و جانبداری از خطوط سیاسی و افراد و قدرتهایی هستند. روزنامه‌نگاران هم انسانهایی چون دیگرانند که دارای سلیقه سیاسی و احساسی خاصی هستندو ممکن است این آرا و نظرات را در نوشتن و تنظیم اخبار دخالت دهند. بنابراین برای درک وضعیت درست از یک خبر آن را در چند رسانه پی­گیری کنید تا به درک واقعی‌تری از یک خبر دست یابید . مثلاً بی‌بی‌سیِ فارسی و رادیو فردا،‌ صدایی شبیه به هم دارند. شرق اعتماد و شهروند هم خطوط فکری تقریباً یکسانی را دنبال می‌کنند.جوان، وطن امروز و کیهان هم در یک جهت فکری هستند و طبیعی است که هر کدام از این دسته‌ها در تنظیم اخبار شبیه به هم عمل می‌کنند "اجازه ندهید کسی از ناآگاهی شما سوء‌استفاده کند.یک خبر را در طیف‍‌های متفاوت بخوانید.

نکته:

به رسانه‌هایی که از شما می‌خواهند مراجعه به رسانه‌های دیگر را متوقف کنید، بی‌اعتماد باشید کسانی که انحصار را تبلیغ می‌کنند، قصد دارند با محدود کردن منابع اطلاعاتی شما، ‌افکارتان را در اختیار خود داشته باشند و به آن جهت دهند.

4-جوینده منبع خبر باشید

در بررسی اخبار و یا وقتی خبری به شما می‌رسد،‌ بلافاصله بپرسید؛"منبع خبر کجاست؟"

ضعیف‌‌‌ترین و غیرقابل‌اعتمادترین منابع خبری، منبع خبری ناشناس و نامعلوم است شبکه‌های اجتماعی ، که در آن تولیدکنندگان خبر نامعلومند،‌منابع خبری موثقی نیستند. ارجاع دادن به یک جمله که " مردم می‌گویند " ، " منابع آگاه " ، و ... باید برای شما یک هشدار باشد. این مردم چه کسانی هستند؟‌به چه کسانی گفته‌اند؟ و چگونه؟

5-شفافیت در منابع مالی رسانه مهم است

شفافیت منابع مالی رسانه‌ها از مهم‌ترین راه‌های شما در بررسی جهت فکری و سیاسی رسانه‌ای است که اخبارش را می‌خوانید. همیشه از خودتان بپرسید؛‌ " پول این رسانه‌ها را چه کسی می‌دهد؟ " یا به زبان ساده‌تر " به کجا وصل است؟ "

همانطور که به تجربه در زندگی روزمره دریافته‌اید؛ هیچ چیز مجانی نیست. همه کانالهای تلگرامی، ‌همه بسته‌های خبری، همه عکسها و داستانهایی که می‌خوانید، "خرج" دارند. به رسانه‌ای که منابع مالی‌اش را روشن نمی‌کند مشکوک بوده و اعتماد نکنید!

6-بازنشر و همرسانی زیاد نشانه صحت نیست

اگر یک مطلب در یک کانال تلگرامی یا یک شبکه اجتماعی مثلا دو میلیون بازدید داشته‌است لزوماً به معنی صحت دقیق آن نیست.

به داستانهای "خیلی خوب" و "خیلی بد" شک کنید.

--------------------------------------------------

منبع : انجمن سواد رسانه‌ای با تغییرات نگارشی واحد آموزش پانا