​جشنواره‌ها موزه نیستند/تعامل خوبی با آموزش و پرورش داریم

سیدرضا صافی نویسنده و کارگردان فیلم «پینوکیو، عمو سردار و رییس‌علی» معتقد است اگرچه سینمای کودک هم از مشکلات و بحران‌هایی رنج می‌برد، اما به مراتب شرایط سینمای نوجوان به دلیل نبود تعریف درست و دقیق نامناسب‌تر است. وی که همه آثارش را در اقلیم بوشهر و زادگاهش ساخته است، عناصر بومی در هر فیلم را نماد و نماینده ای از فرهنگی می داند که متعلق به آن است. در گفت و گو با پانا از منحصر شدن تولیدات سینمای کودک و نوجوان به جشنواره ها انتقاد کرده و می گوید جشنواره ها صرفا موزه یا ویترینی برای نمایش آثار نیستند؛ بلکه باید رویدادی در حاشیه تولید باشند و به استمرار چرخه ساخت و اکران فیلم کمک کنند. متن این گفت و گو در ادامه آمده است:

«پینوکیو، عمو سردار و رییس‌علی» در چه سالی تولید شده است؟

این فیلم در سال 93 کلید خورد و مراحل تولید آن، با توجه به حجم جلوه های ویژه اواسط شهریور ماه سال 94 به پایان رسید.

آیا در نگارش فیلمنامه و ساخت این فیلم نگاهی به فیلم «تنهای تنهای تنها» که فضای مشابهی دارد، داشتید؟

نه اما شباهت بین برخی از فیلم ها طبیعی است و تشابه فرهنگ، جغرافیا و اقلیم است که این شباهت ها را ناگزیر می کند. برای مثال لهجه تنها یک آهنگ گفتاری نیست بلکه مبین یک فرهنگ است. برای مثال اگر کسی تلاش کند با لهجه بوشهری صحبت کند، حتی اگر بسیار خوب هم این لهجه را ادا کند، باز هم تصنعی به نظر می رسد. زیرا متعلق به آن فرهنگ نیست. در واقع فرهنگی مظروفی است که در ظرف لهجه ریخته می شود.

علاقه شما به ساخت فیلم های بومی از کجا ناشی می شود؟

من به غیر از یک تله فیلم که برای شبکه یک ساخته شد، هیچ اثر غیربومی کارگردانی نکرده ام. زیرا به شدت به جغرافیای بوشهر وابسته هستم و خودم را به خاکی متعلق می دانم که در آن متولد شده ام. کاراکترها در فیلم هایم، عمدتا آدم هایی هستند که یک جایی از ذهنم رد شده اند و حضورشان در فیلم فقط جنبه استاتیک و زیبایی شناسانه ندارد. از این رو جدا از لهجه گفتاری آدم ها در فیلم، هر قصه نیز لهجه ای مختص خود می یابد.

به نظر می رسد سینمای نوجوان در سینمای ایران تعریف خاص خود را نیافته است. اگرچه سینمای کودک نیز از این فقدان رنج می برد و تکلیف فیلم های «درباره کودک» و «برای کودک» همچنان روشن نیست اما به مراتب شرایط بهتری دارد. سینمای نوجوان اساسا چه تعریفی دارد؟ به نظر می رسد این سینما همچون سن بلوغ و نوجوانی در مرحله گذار است.

خصیصه سن بلوغ یا نوجوانی این است که یک پایش در کودکی و پای دیگرش در بزرگسالی است. نه این است و نه آن و در عین حال هم این است و هم آن. این شرایط وضعیت نوجوان و به تبع سینمای نوجوان را سخت می کند و حرکت در این مسیر را مثل حرکت روی لبه یک تیغ می کند. وحید نیکخواه آزاد بعد از بیست و نهمین جشنواره بین المللی فیلم نوجوان همدان در سال 94 تعبیر جالبی درباره فیلم پینوکیو به کار برد و به من گفت: « فیلمت به سلامت از دوایر ملتهبه گذشته است.» بدین ترتیب عشق در این فیلم کاملا سالم است و شکل امروزی و بزرگسالانه به خود نگرفته است. در عین حال مفهوم عاطفی عشق را هم دربر می گیرد.

به نظر می رسد حتی مضمون عشق در این فیلم باعث شده تا نوجوان، واقع گرایانه تر به تصویر کشیده شود.

اگر عشق باعث این بازنمایی شدهT به این دلیل است که عشق در جامعه امروز شاید بیشتر مجال بروز یافتن پیدا کرده است. چراکه ساختار اجتماعی هم به خودی خود دارد نوعی بلوغ را طی می کند که بی شباهت با سنین نوجوانی نیست.

از طرفی عشق در این اثر در فضای خواب و رویا نیز مطرح می شود و این نکته، بعد عاطفی و نوجوانانه عشق را تقویت می کند.

بله، کاملا همین طور است.

با این وجود مي‌توانیم ادعا کنیم سینمای نوجوان داریم یا نه؟

به نظرم تعداد فیلم های این ژانر آنقدر کم است که عملا چنین سینمایی وجود ندارد. سال هاست که جشنواره کودک و نوجوان با یکدیگر ادغام شده است اما سال 94 تفکیکی بین این دو بخش صورت گرفت و من آن را مطلوب دیدم. امیدوارم بودم که این اتفاق استمرار داشته باشد اما اینطور نشد. اساسا هر جشنواره ای باید در حاشیه یک جریان تولیدی برگزار شود. در واقع این تولیدات متعدد و زیاد هستند که باید مدیران را مجاب به راه اندازی جشنواه ها کنند.

در حالی که امروز تولیدات و فیلم ها برای جشنواره ها ساخته می شوند؟

متاسفانه این وضعیت وارونگی در سینماست. سینما در این شرایط از مردم فاصله می گیرد و خود را با شرایط جشنواره ای وفق می دهد. جشنواره ها اساسا بدون تولید و اکران معنا ندارند. در غیر این صورت به فضاهایی لوکس، روشنفکرانه و جدا از مخاطب تبدیل می شوند. دست کم این شرایط برای جشنواره کودک و نوجوان یک آفت است. زیرا مخاطب این جشنواره باید به خوراک فکری مناسبی دسترسی داشته باشد. در غیر این صورت خود به تامین این خوراک خواهد پرداخت و نتیجه اش این می شود که 15 میلیون پرونده دادگستری وجود دارد و این آمار برای جمعیت 85 میلیون نفری کشورمان فاجعه است! بنابراین جشنواره ها یک موزه و جدا از مخاطب نیستند.

در اکران فیلم تان در بوشهر عنوان کردید که از مسائلی مربوط به این اثر گلایه دارید؟

به هر حال در سینما همه چیز رو به راه نیست. حرف های نزده سینماگران بسیار است و این قصه سر دراز دارد(با خنده).

چرا دوران فعلی را برای اکران «پینوکیو، عمو سردار و رییس‌علی» در نظر گرفتید؟

در نیمه اول سال به دلیل امتحانات دانش آموزان در بهار، تعطیلی مدارس در تابستان و از دست دادن مخاطبان دانش آموز نمی توانستیم فیلم را اکران کنیم. بعد از آن به ایام محرم و صفر برخوردیم و به نظر می رسید بهترین زمان برای اکران، حال حاضر است تا قبل از جشنواره فیلم فجر و حواشی مربوط به آن فیلم کارش را دنبال کند.

پینوکیو... فیلم امیدبخش و آموزنده ای برای نوجوانان است. آیا با وزارت آموزش و پرورش تعاملی برای جذب مخاطبان دانش آموز و اکران های ویژه مدارس داشته اید؟

تعامل خوبی بین ما و آموزش و پرورش وجود دارد و این فیلم در جشنواره رشد هم جایزه بهترین فیلم را در بخش بین الملل دریافت کرده است. ما نامه حمایت از فیلم را هم داریم و آموزش و پرورش به حمایت از این اثر پرداخته است.

گفتنی است اکران این فیلم در سینماهای سراسر کشور آغاز شده و ادامه دارد.