گزارشی از نظرات هنرمندان درباره هنر تعزیه؛

​تعزیه غریب بود، غریب است و غریب خواهد ماند

مظفر قربان نژاد می گوید:« تعزیه غریب بود، غریب است و خواهد ماند. تعزیه یک سنت اصیل این مملکت است باید به این کار که ثبت جهانی و ملی شده است بها داده شود، همه عالم و آدم هم می دانند که از یونسکو برای اجرای این فعالیت بودجه واریز می شود ولی فقط خدا می داند که این بودجه به جیب چه کسانی می رود.

کد مطلب: ۶۷۰۰۸۸
لینک کوتاه کپی شد

به گزارش خبرنگار فرهنگی پانا؛ سوگواره «رکعت به رکعت عاشقی» که از 31 شهریور مصادف با اول محرم اغاز شده بود با اجرای تعزیه «بازارشام» به کار خود پایان داد.

در این سوگواره هر شب یک مجلس تعزیه به کارگردانی «سیاوش طهمورث» اجرا می شد و در این شبها هنرمندان بسیاری از جمله : حسام الدین سراج، مسعودفروتن، رضا بنفشه خواه، حسین مسافرآستانه، علی پویان، مهردادرایانی مخصوص، شیوا خسرومهر، محمدعلی ساربان، منظرلشگری، مجیدقناد، کریم اکبری مبارکه، مریم معترف، جلیل فرجاد، حسین ناصربخت، مهدی شفیعی، رحمت امینی، محمدرضا خاکی، محسن نفر، نصرالله قادری، آتش تقی پور، هوشنگ توکلی، عطاالله کوپال، قاسم زارع، محمدرضا ورزی، هوشنگ جاویدشهرام منظمی، میلاداکبرنژاد و... در این سوگواره حضور یافتند.

در ایام محرم معمولا اخباری از گوشه و کنار کشور درباره برپایی مجالس تعزیه به گوش می رسد. شاید بسیاری از مجالس تعزیه به طور پیوسته و در زمان خاصی هر ساله در نقطه مشخصی از کشور برپا می شود و شاید هم بسیاری دیگر جسته و گریخته مجلس تعزیه ای برپا می شود و چه بسا که این شمع با گذشت روزهای محرم به دست فراموشی سپرده شود.

اهمیت و کارکرد تعزیه را بیش از همه هنرمندان که با این هنر آشنایی بیشتری دارند درک می کنند. پس لازم است که مسئولین نسبت به این مقوله اهمیت بیشتری قائل شوند.

مهدی شفیعی مدیرهنرهای نمایشی در مجلس تعزیه «شهادت وهب نصرانی» در پاسخ این سوال که تعزیه چه جایگاهی میان مردم و هنرمندان دارد؟ گفت:« این شب ها همه مردم مثل هر سال، ایام محرم را عزاداری می کنند و جامعه هنرمندان هم بویژه هنرمندان تئاتر به شکل سنتی، آیین ها و مناسک محرم را به جا می آورند و عزاداری می کنند. تعزیه، از جمله نمایش هایی است که ریشه های کهنی دارد و به نوعی اگر تعزیه ما به شکل امروزی آن حفظ نمی شد، خیلی از گوشه های موسیقی ما به نسل امروز منتقل نمی شد و ما سرمایه امروزی هنر را نداشتیم. من بسیار از امیر نصیر بیگی و بنیاد فرهنگی روایت فتح برای ایجاد این مراسم خوب تشکر می کنم.»

سیروس همتی کارگردان و بازیگر تئاتر درباره تعزیه می گوید:« من برای نمایش «قربانی» به جشنواره روهر آلمان دعوت شدم. همیشه دلیل روبرتو چولی سرپرست گروه بازیگران تئاتر آلمان برای انتخاب نمایش من برایم سوال بود که سرانجام فرصتی پیش آمد و با وی صحبت کردم و از وی دلیل این انتخاب را جویا شدم. وی در جواب سوال من گفت که دلیل آن استفاده من از هنر تعزیه برای القا مفاهیم آیینی و سنتی بوده است، چیزی که در کشورهای غربی کم داریم هنر ایرانی است اگر شما هملت را اجرا کنی باید مطمئن باشی که ما بهتر از شما آن را اجرا می کنیم. این برای من جذاب بود که شما با هنر تعزیه یک تشت آب که نماد آب است یا یک پرچم زرد که نماد حر و پرچم سبز نماد دهنده انبیا باشد را نشان دادید.»

وی همچنین می گوید:« فکر می کنم درباره تعزیه هنوز حق مطلب ادا نشده است. فکر می کنم اگر اجرای تعزیه هایی مانند «رکعت به رکعت عاشقی» تداوم داشته باشد می توان گفت اتفاق مهمی افتاده است وگرنه این تعزیه هم سوسوی نوری بوده است که لحظاتی تابیده و بعد از بین رفته است.»

سیدعلی تدین صدوقی کارگردان نویسنده و مکنتقد تئاتر از جمله هنرمندانی بود که هر شب به هنگام شروع مجلس تعزیه پای در جایگاه تماشاگران می گذارد. تدین صدوقی مهمان هرشب مجالس تعزیه بود. وی درباره اهمیت تعزیه ابتدا به اهداف تئاتر در دنیا می پردازد و می گوید:« نمایش تعزیه یکی از نمایش های مدرن دنیا است. تئاتر دنیا به دنبال چیست؟ از دهه 60 به بعد تئاتر به دنبال ارتباط با تماشاگر بوده اند. تمام بزرگان تئاتر به دنبال ایجاد ارتباط درست و پویا با تئاتر بوده اند. این ارتباط به درستی در تعزیه های ایرانی دیده می شود، دلیل تماشای این تعزیه های تکراری که از کودکی دیده ایم و با موضوع آن آشناییم این است که با آنها ارتباط برقرار می کنیم.»

رضا بنفشه خواه بعد از اینکه در شب نهم و در مجلس تعزیه «شهادت امام حسین(ع)» حضور یافت، در شب پایانی نیز یکبار دیگر مهمان این سوگواره شد و پای مجلس تعزیه «بازارشام» نشست از بنفشه خواه درباره اهمیت تعزیه می پرسیم « تعزیه یک نمایش سنتی است و تا جایی که من اطلاع دارم از زمان صفویه این آیین به وجود آمده است. تعزیه مردم را با تاریخ و اتفاقاتی در 1400 سال پیش اتفاق افتاده است آشنا می کند. به خصوص این تعزیه که از لحاظ هنری کار جالبی بود. بازی حضرت عباس و شمر را خیلی دوست داشتم زیرا خیلی هنرمندانه بود و طراحی جالبی داشت برای همین از دوست دیرینه ام سیاوش طهمورث تشکر می کنم.»

صدرالدین زاهد کارگردان، نویسنده و مترجم تئاتر درباره تعزیه می گوید:« من متخصص تعزیه نیستم و دلیل اصلی اینکه به تماشای این تعزیه نشستم جنبه های نمایشی آن بود زیرا از کودکی به دیدن تعزیه هایی که در گوشه کنار تهران برگزار می شد می رفتم.

وی افزود: «اگر ریشه های تئاتر ایرانی قطع نمی شد، تعزیه می توانست به رشد و نمو برسد، تعزیه همیشه سعی می کند به مسائلی بپردازد که نادیده گرفته شده است و می خواهد آنها را نمایان کند.»

منظر لشگری هم به مانند برخی هنرمندان دیگر پای ثابت مجالس تعزیه «سوگواره رکعت به رکعت عاشقی» بود. او درباره تعزیه و جایگاه آن در تران امروز گفت :« آنچه پیداست این است که در این سالها به تعزیه توجه کافی نمی شود. شما ببینید در گذشته ما چندین تکیه داشته ایم که محل برگزاری مجالس تعزیه بوده است اما حالا از آن تکایا و محل های برگزاری تعزیه چه باقی مانده است؟ شما تکیه تجریش را ببینید چه به روز آن آمده است زمانی آن میدان تره بار بود و در ماه محرم و صفر آن را خالی می کردند که مجلس تعزیه در ان برگزار شود اما الان این تکیه قدیمی را تخریب کرده اند. ما نیاز به ساختن چندین تکیه مانند «تکیه دولت» داریم که بتواند تعزیه را به عنوان یک هنر و آیین ایرانی زنده نگاه دارد. ساختن این تکایا برای برگزاری تعزیه کوچکترین کاری است که ما می توانیم برای احیا تعزیه انجام دهیم . »

تعزیه نیز تبدیل به هنرهای مهجوری شده است که تنها راه انتقال و حفظ آن به نسل های بعد انتقال سینه به سینه و آموزش از طریق خانواده است. یعنی پسر تنها از طریق پدر یا یکی از آشنایانش می تواند این هنر را فرا بگیرد. حتی در دانشگاه های تئاتر کشور کمترین اهمیت به آن داده می شود. شاید فقط در حد یک کتابچه یا یک جزوه که دانشجو با حفظ آن نمره قبولی بگیرد و تمام.

هوشنگ توکلی بازیگر تئاتر، سینما و تلویزیون درباره اهمیت آموزش تعزیه به نسل های بعد می گوید:« تعزیه باید خیلی جدی‌تر مورد توجه قرار می‌گرفت. متاسفانه امروزه با خطر انحراف و نابودی آن روبرو هستیم. این عزیزانی که ده شب در قالب گروه سوگوراه نمایشی «رکعت عاشقی» حضور یافته‌اند، از جان خود مایه گذاشتند. این گروه‌ و گروه‌های امثال آنها که این روزها به نمایش وقایع عاشورا برای مردم می‌پردازند شاید این تعزیه خوان ها آخرین نسل‌های باقی مانده هنر تعزیه باشند. باید به همین تعداد اندکی که از هنرمندان و علاقه‌مندان به تعزیه باقی مانده‌ است رسیدگی کنیم. این گروه‌ها به حمایت و درخواست‌های سازمانی برای تولید و خلاقیت نمایشی نیازمندند. همچنین برگزاری کلاس‌های آموزشی باید برای حفظ این هنر نمایشی برگزار شود. چرا که از دوره قاجار آموزشگاه‌های معتبر تعزیه کار خود را آغاز کردند. به عنوان مثال در قزوین آموزشگاه‌های تعزیه برپا بود که از پایه این هنر را آموزش می‌داد و با همان نیروهای آموزش دیده در شهرهای مختلف کشور و در تمام سال اجرای تعزیه داشتند.

نبود آموزشگاه ها و حتی پژوهشگاه ها که نسخ اصلی تعزیه را به دست تعزیه خوان برساند و یا برگزاری کلاس های آموزشی و پژوهشی برای تعزیه خوان های حرفه ای سبب گشته که در برخی موارد با روایاتی از ائمه مواجه شویم که درباره صحت و سقم آن جای تردید وجود دارد. شاید نبود پژوهشکده و عدم نظارت اصولی سبب پیدایش برخی بدعت ها در روایات شبیه خوان می گردد.

توکلی در این مورد می گوید: « حمایت از گروه‌های تعزیه و راه‌اندازی یک سازمان مدیریتی قدرتمند برای پرداخت تخصصی به این هنر می‌تواند از انحراف و نابودی آن جلوگیری و به رشد وتعالی تعزیه کمک کند. چرا که برخی‌ها با وارد کردن رفتارهای غیر نمایشی در تعزیه موجب آسیب آن می‌شوند. به عنوان مثال دیده شده که شمر با شلوار لی و یا موتور گازی به میدان می‌آید. این کار نوآوری از نوع آسیب‌زننده است. چرا که به بهانه نوآوری اصالت تعزیه را زیر سوال می‌برد. هنگامی که سازمانی برای رسیدگی و سازمان‌دهی این گروه‌های تعزیه وجود ندارد هرکسی به خود اجازه می‌دهد وارد کار و تغییرات عجیبی را اعمال کند.»

قاسم زارع که در شب نهم این سوگواره در بین هنرمندان حاضر در مجلس تعزیه «شهادت امام حسین(ع)» حضور داشت برای جلوگیری از انحراف هنر تعزیه می گوید:« همین اقدام گروه هنرهای نمایشی بنیاد فرهنگی روایت فتح قدمی در راستای حفظ هنر تعزیه از انحراف است. اما لازم است که تکنیک‌های نمایشی و شیوه اندیشیدن حسینی بیشتر خود را نشان دهند. ما باید یاد بگیریم که امام حسین علیه السلام چگونه می‌اندشید که امروزه پس از 1400 سال هنوز در دل‌های مردم زنده مانده است.»

وحید لک از فعالان عرصه تئاتر گرچه در شب های ابتدایی در صف های اول می نشست اما در ادامه شب های سوگواره به میل خود به سادگی در میان مردم می نشست و از دورذ نظاره گر مجلس های تعزیه بود. چراغ ها که خاموش می شد او نیز همانند مردم عادی در خیل جمعیت گم می شد. در سب های ابتدایی وقتی او را دیدم، از او درباره تعزیه پرسیدم. این فعال تئاتری در پاسخ گفت:« من پیشنهاد می دهم برای برنامه ریزی در جهت حفظ و تاثیرگذاری بیشتر در ایام سوگواری این گونه برنامه ها اجرا شوند زیرا در طی سال به صورت مستمر ارزش این هنر پایین می آید. به خاطر در دسترس قرار داشتن این هنر فاخر مخاطبان ارتباط کمتری با هنرمندان این عرصه می گیرند. بعضی از نمایش های بیرونی در سراسر دنیا در فضاهای مشخصی شکل می گیرند یعنی نمی توان آن نمایش محیطی را در سرمای زمستان در معرض دید مردم قرار داد به خاطر اینکه سرما باعث می شود بخشی از مخاطبین از بین بروند ولی الان در ابتدای فصل پاییز هستیم و شرایط مناسبی برای اجرا در محیط های مختلف وجود دارد.»

مظفر قربان نژاد از جمله تعزیه خوانان پیشکسوتدر طی این ده شب شبیه امام حسین(ع)، حربن یزید ریاحی، مسلم بن عقیل (ع) و... را اجرا می کرد درباره عدم توجه به تعزیه از سوی مسئولین گفت:« : تعزیه غریب بود، غریب است و خواهد ماند. تعزیه یک سنت اصیل این مملکت است باید به این کار که ثبت جهانی و ملی شده است بها داده شود، همه عالم و آدم هم می دانند که از یونسکو برای اجرای این فعالیت بودجه واریز می شود ولی فقط خدا می داند که این بودجه به جیب چه کسانی می رود که یک ریال از آن به دست تعزیه خوانان نمی رسد. تعزیه حتی در سازمان اوقاف هم بودجه دارد ولی خبری از آن هم نیست.»

داوود فتحعلی بیگی چند روز پیش در رسانه ها اعلام کرد که بیش از 500 نسخه تعزیه داریم که به علت اجرا نشدن ممکن است که از بین بروند. پیش از این نیز در گفتگویی که با سیاوش طهمورث داشتم اشاره به مکانی به نام «بنیاد تعزیه» نمود که زمانی با آن نهاد همکاری داشته است. جای سوال دارد که این بنیاد چرا اکنون وجود خارجی ندارد؟ آیا آنها در طی مدت زمانی که حیات داشته اند آنچه که می بایست انجام دهند را به سرانجام رسانیده اند و لاجرم به کار خود پایان داده اند؟ بدون شک تعزیه نیاز به یک متولی جدی دارد. کاری که بیش از همه برعهده مرکز هنرهای نمایشی است. مرکز هنرهای نمایشی نمی تواند در طول سال با دو شب اجرا در تئاتر شهر حق مطلب را درباره این هنر گرانمایه ادا کند. از طرفی نمی توان هنرمندان تعزیه را به حال خود رها کرد و بعضا در جشنواره آیینی سنتی به جز ایام محرم از آنها یاد کرد.

ارسال دیدگاه

پربازدیدترین ها
آخرین اخبار