هنر و فلسفه می‌توانند راه خروج از اروپا-محوری را نشان دهند

به گزارش سرویس فرهنگی پانا، آیین رونمایی از کتاب «غربی‌زدایی مطالعات فیلم» سه شنبه ۵ اردیبهشت با حضور دکتر رضا داوری اردکانی رییس فرهنگستان علوم، دکتر انیس دویکتور استاد و پژوهشگر از دانشگاه پاریس و دکتر نسیم پاک‌شیراز از دانشگاه ادینبرو، در پردیس سینمایی چارسو برگزار شد. کتاب «غربی‌زدایی مطالعات فیلم» توسط گروهی از مترجمان و به کوشش سیدعماد حسینی منتشر شده است؛ سید محمد آوینی، مجید اخگر، شهاب اسفندیاری، فرزام امین صالحی، سید عماد حسینی، رحیم قاسمیان و احسان لطفی مترجمان این مجموعه هستند.

در ابتدا شهاب اسفندیاری مدیر کمیته علمی و آموزشی جشنواره جهانی فجر در معرفی این کتاب گفت: کتاب «غربی‌زداییِ مطالعات فيلم» ترجمه‌ای از کتاب De-Westernizing Film Studies است که در اصل توسط انتشارات معروف راتلج در سال ۲۰۱۲ منتشر شده بود. این کتاب با پشتیبانی پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی حوزه هنری ترجمه شده و با حمایت جشنواره جهانی فجر در انتشارات خانه هنرمندان ایران منتشر شده است. سپس رضا میرکریمی ضمن خوشامدگویی به حاضران گفت: به حضور در جمع اساتید مفتخریم. تیمی با تجربه و دانش به برگزاری این جشنواره کمک کردند و با برنامه‌ریزی بخش های مختلف آن، موجب شدند جشنواره‌ای شایسته کشورمان برگزار کنیم.

پس از آن سید عماد حسینی سرپرست گروه مترجمان این کتاب عنوان کرد: رابطه میان غرب و غیرغرب، رابطه ای دستخوش تغییر بوده‌ است. برخی معتقد بودند سینما به عنوان مولود غرب، نمی‌تواند جوابگوی فرهنگ های غیرغربی باشد. اما تاریخ سینما نشان داد این برداشت نادرستی است. تا پیش از دهه ۵۰، غربی‌ها سینما را با رویکرد غربی تحلیل می‌کردند؛ اما از این زمان به بعد، تفاوت‌ها در سینما باعث شد در غرب هم به تحلیل های غیرغربی توجه کنند و رویکردهای تازه‌ای ارائه شود که اروپا-محور نیست.

هنرمند چراغ شب زندگی مردم را برمی‌افروزد

در ادامه برنامه دکتر رضا داوری اردکانی ضمن تبریک مبعث پیامبر (ص) گفت: با اینکه فلسفه و هنر در ارتباط با یکدیگرند اما به علت گوشه‌گیری یا کم‌ذوقی، ارتباط زیادی با هنرمندان نداشته‌ام و بیشتر از آثار آن‌ها استفاده کرده‌ام. فلسفه و هنر چندان به هم نزدیک نیستند و چون دو زبان دارند، خیلی باهم انس نمی‌گیرند. اما به هر حال وقتی صحبت از «هنر چیست؟» می‌شود، قطعا یک فیلسوف این سوال را پرسیده و به دنبال جوابی برای آن بوده است.

وی ادامه داد: هنرمندان هم با فیلسوف‌ها همدلی می‌کنند، هر دو به سخن یکدیگر گوش می‌کنند، روی دو قله با زبان‌های متفاوت اما به موازات یکدیگر حضور دارند. هنرمند و شاعر زبان مردمی و سهلی دارند؛ ساده حرف می‌زنند، اما همه نمی‌توانند آنقدر ساده باشند. وقتی سعدی می‌‌خوانید، آن را درک می‌کنید اما همه نمی‌توانند اینگونه سخن بگویند. سعدی ساده حرف می‌زند، اما تکرارشدنی نیست.

رئیس فرهنگستان علوم اضافه کرد: هنرمند دوست مردم است و چراغ شب زندگی مردم را برمی‌افروزد. هنرمند و فیلسوف با یکدیگر در مسیر رستگاری جامعه تلاش می کنند. غربی‌زدایی موضوعی مشکل است؛ زیرا شناخت غرب بسیار مشکل است. من سال‌هاست در باب «غرب» و «غربی» فکر می‌کنم و با این‌‌حال نمی توانم ادعا کنم که درک کاملا روشنی از «غرب» و «غربی» دارم. غرب را روی نقشه جغرافی می‌توانیم دقیق پیدا کنیم و می‌توانیم بگوییم که امریکا و اروپا غرب، و ژاپن و چین در شرق هستند. غرب جغرافیایی معلوم است کجاست. اما وقتی از غربی‌زدایی حرف می‌زنیم، مگر می‌شود به سادگی غرب را از غیرغرب جدا کرد؟

کیارستمی دنبال راه خروج بود و سراغ «خانه دوست» را می‌گرفت

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی صحبت‌های خود را با طرح یک سوال ادامه داد و گفت: غرب چیست؟ اولین بار که مسئله غرب مطرح شده، در «تراژدی پارسیان» یونانی بوده است. تقابل تاریخی که نویسنده یونانی به آن اشاره می‌کند، تقابل فرهنگ یونانی و فرهنگ ایرانی است که البته بیشتر به صورت تقابل فرهنگ عقلی و فرهنگ دینی جلوه گر شده است. البته به فرهنگ غیر و بیگانه جسارت نمی‌کند. ولی تفکیک می کند.

وی افزود: مفهوم غرب زدگی هنوز جای بحث و تامل زیادی دارد و به دلایلی اجتماعی متاسفانه زود از آن گذشتند. به گفته یک شاعر «غرب؛ شب مهتابی تاریخ است، به این معنی که خورشید را نمی‌بینید اما نور خورشید در ماه منعکس می‌شود و می‌تابد.» حالا غربزدگی منفعل آن است که به عکس ماه در حوض آب خیره باشیم. اما باید دنبال راه خروج از غربزدگی و اروپا-محوری بود و راه خروج از درون غرب است. باید طول و عرض غرب را بپیماییم تا بتوانیم راه خروج را پیدا کنیم و از آن خارج شویم.

دکتر داوری اردکانی در بخش پایانی صحبت‌هایش با گرامی‌داشت یاد و خاطره عباس کیارستمی، گفت: آقای کیارستمی بی آنکه جنگ و ناسازگاری داشته باشد، به دنبال راه خروج بود و این که در جستجوی راه «خانه دوست» بود و سراغ آن را می گرفت شاید نشان همین معنا باشد.

حضور در ایران و حرکت در مسیر غربی‌زدایی

سخنران بعدی این مراسم دکتر انیس دویکتور بود که در آغاز سخنانش گفت: ۲۲ سال قبل زندگی تازه‌ای برای من شروع شد؛ وقتی به ایران سفر کردم و تحقیقات و پژوهش‌های زیادی در ارتباط با سینمای ایران انجام دادم.

درباره مسیر حرکت خودم باید بگویم شاید کاملا غربی‌زدایی نشده باشم، اما از زمان آمدن به ایران سعی کردم این اتفاق برایم بیفتد.

وی ادامه داد: در زمان تحصیل در مقطع دکترا، استادم از من خواست موضوعی را انتخاب کنیم که هیچ ارتباطی با آن نداریم. به همین دلیل من ایران را انتخاب کردم، کشوری که نسبت به آن هیچ شناختی نداشتم. من تحقیقاتم را از صفر شروع کردم، مانند یک کودک که تازه شروع به یادگیری کرده است. بدون اینکه هیچ شناختی داشته باشم به ایران آمدم.

آموختن از سینمای کیارستمی و آوینی

این استاد دانشگاه اضافه کرد: در ابتدا برای مطالعه فرهنگ سیاسی جمهوری اسلامی آمده بودم. اما وقتی به ایران آمدم، فهمیدم چیزی از ایران نمی‌دانم و برای کسب این شناخت مسیرم کاملا تغییر کرد. آن زمان با سینمای ایران از طریق بنیاد فارابی و فیلمسازانی چون کیارستمی آشنا شدم. من سینمای غرب را هم از دریچه فرهنگ و هنر ایران شناختم. من «امر پیدا/مرئی و امر ناپیدا/نامرئی» را با سینمای ایران یاد گرفتم. از فیلم‌های کیارستمی و مرتضی آوینی چیزهای زیادی آموختم و با آنها درک متفاوتی از درایر و برسون پیدا کردم. من مفهوم فریم را از طریق مینیاتورهای ایرانی فهمیدم. مفهوم پلان-سکانس را از نقاشی‌های استاد بهزاد یاد گرفتم.

وی در پایان با بیان اینکه حرکت در این مسیر او را غربی‌زدایی کرده است، بیان کرد: من سعی کردم از تمرکز و نگاهی که در غرب داشتم جدا شوم و به این شکل توانستم از طریق فرهنگ و هنر ایرانی، نگاه تازه‌ای نسبت به دنیا بدست بیاورم.

پژوهش درباره اسلام و سینما در فضای دانشگاهی چندان محبوب نیست

دیگر سخنران این مراسم دکتر نسیم پاک‌شیراز، درباره غربی‌زدایی مطالعات فیلم گفت: وقتی تاریخ سینما را در غرب بررسی می‌کنید، از همان شروع سینما با آثار مهم مسیحی و یهودی مواجه می شوید. اما در کشور ایران کمی طول می‌کشد تا به این مرحله برسد. حتی بعد از جمهوری اسلامی بلافاصله آثار مبتنی بر کتاب مقدس نداریم.

وری افزود: متاسفانه چندان مطالعه و پژوهشی درباره سینما و اسلام در میان کتب دانشگاهی وجود ندارد و پرداختن به این موضوع چندان محبوب نیست. گمان نکنیم صرفا مسیحی‌ها و یهودی‌ها می‌توانند از هنر برای معرفی دین استفاده کنند، یا اینکه برای معرفی اسلام صرفا باید از متون مذهبی بجای فیلم استفاده شود. سینما به اشکال مختلفی می‌تواند از اسلام حرف بزند. خیلی مهم است که ما فقط به فکر این نباشیم که برخی کارگردان‌های غربی درباره معنویت فیلم ‌بسازند و ما درباره آن‌ها حرف بزنیم. ما باید خودمان اسلام را به شکلی که در فیلم های ما هست به دنیا معرفی کنیم، نه اینکه اجازه دهیم دیگران آن‌طور که می‌خواهند آن را روایت کنند.



در بخش پایانی این مراسم، کتاب «غربی‌زدایی مطالعات فیلم» با حضور رضا میرکریمی دبیر جشنواره جهانی فیلم فجر، رضا داوری اردکانی و شهاب اسفندیاری رونمایی شد.

آدرس سایت رسمی جشنواره جهانی Fajriff.com و پست الکترونیکی جشنواره Film@Fajriff.com است.

سی و پنجمین جشنواره جهانی فیلم فجر، ۸-۱ اردیبهشت ۱۳۹۶(۲۱ تا ۲۸ آوریل ۲۰۱۷) به دبیری رضا میرکریمی در تهران برگزار می شود.