پانا در گفت‌وگو با کارشناسان بررسی کرد؛
تربیت نیروی ماهر در مدارس؛ از مراکز کار و دانش تا آموزش اقتصاد دانش‌بنیان
تهران (پانا) - در شرایطی که این روزها بر موضوع دانش‌بنیان شدن اقتصاد تأکید می‌شود بسیاری از کارشناسان معتقدند نیروی ماهری که بتواند دانش لازم را برای تبدیل دانایی به توانایی داشته باشد، باید در مدارس تربیت شود.
شاید یکی از مهم‌ترین تجربه‌های متفاوت نظام قدیمی‌های آموزش و پرورش ایران و نظام جدیدی‌ها توجه و تمرکز جدی برآینده شغلی باشد. کسانیکه در قالب نظام قدیم آموزشی در دهه 60 و اوایل دهه 70 تجربه درسی با عنوان طرح کاد را داشتند به خاطر دارند که در آن زمان چگونه برای خانواده‌ها این موضوع جا افتاده بود که از همان سنین مدرسه تمرکز تحصیل دانش‌آموز باید بر یادگرفتن حرفه‌ای برای شغل آینده باشد.
منصور مجاوری، کارشناس حوزه آموزش و پرورش دلیل استقبال نکردن این روزهای خانواده‌ها و دانش‌آموزان از رشته‌های فنی و هنرستانی را مجهز نبودن کارگاه‌ها و جذاب نبودن دروس فنی و هنری برای دانش آموزان عنوان کرده و معتقد است رشته بین بازار کار و هنرستان و مراکز فنی گسسته شده است.
حالا این روزها با مطرح شدن شعار سال مبنی بر توجه ویژه به دانش‌بنیان‌ها بیش‌ازپیش به مسئله آموزش اقتصاد در مدارس و چگونگی پیوند دانش‌بنیان‌ها با آموزش و پرورش سخن گفته می‌شود. سیاوش غیبی پور، کارشناس اقتصادی با اشاره به اینکه باید مفاهیم اقتصادی مهمی مانند کمیابی، درآمد و هزینه‌کرد در مدارس آموزش داده شود این اقدام مهم را در پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی مؤثر بیان کرد و می‌گوید، آموزش مفاهیم اقتصادی مانند قانون چک و مالیات در پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی در آینده بسیار مؤثر است.
از مفاهیم مهم اقتصاد دانش‌بنیان تربیت نیروی انسانی است که آموزش و پرورش در تربیت این نیرو نقش بسیار مهمی ایفا می‌کند و ازاین‌جهت کارشناسان عموماً معتقدند پایه‌های دانش‌بنیان شدن اقتصاد را باید در مدارس بنا کرد و شرایط پیوند محیط کار و مدارس و دانشگاه با هم فراهم شود. کمال اطهاری، اقتصاددان و پژوهشگر توسعه با اشاره به اینکه برای توسعه اقتصاد مهم‌تر از کار و سرمایه، عنصر دانش است که کاربردی است، راه رسیدن به اقتصاد دانش‌بنیان از مسیر آموزش و پرورش را پیوند میان مدارس، دانشگاه و محیط کار عنوان کرد.
همچنین حسین زهی، نائب رئیس اول کمیسیون عمران مجلس شورای اسلامی معتقد است که برای تحول در اقتصاد دانش‌بنیان، وزارت آموزش و پرورش به‌دلیل تربیت نیروی متخصص نقش مهم و کلیدی دارد و چه‌بهتر که فرصتی برای حضور شرکت‌های دانش‌بنیان در مدارس ایجاد کند.
چرا استقبال از مراکز فنی و حرفه‌ای و هنرستان‌ها کم است
منصور مجاوری، کارشناس حوزه آموزش و پرورش در گفت‌وگو با پانا درباره چرایی استقبال کم دانش‌آموزان از رشته‌های فنی و حرفه‌ای در مدارس گفت: «علت اینکه دانش‌آموزان از برخی رشته‌های دانشگاهی استقبال بیشتری دارند، این است که با کمترین هزینه می‌توانند به آن برسند ولی رشته‌های فنی گاها در دانشگاه‌ها سخت و هزینه‌بر هستند و جذب مناسب ندارند. همین موضوع بر انتخاب رشته دانش‌آموز در دوران مدرسه تأثیرگذار است.»
مجاوری گفت: «بحث ساماندهی نیروی انسانی و تأمین معلم متخصص و متعهد که بتواند در آن حرفه، تمام مهارت خود را نشان دهد یک مسئله است و تأمین منابع مالی موردنیاز برای تجهیز کارگاه‌های حرفه‌آموزی و هنرستان‌ها، مسئله دیگر است. وزارت آموزش و پرورش در تأمین تجهیزات فنی و حرفه‌ای کمبود منابع مالی دارد. وقتی می‌خواهیم یک‌دفعه دانش‌آموز را از رشته نظری به سمت فنی و حرفه‌ای ببریم باید دید آیا بستر تأمین تجهیزات آموزش او فراهم شده است یا خیر.»
این کارشناس حوزه آموزش و پرورش دلیل دیگر اقبال کم دانش‌آموزان از رشته‌های فنی را به بازار کار مرتبط دانست و گفت: «مسئله دیگر اشکالی است که در بعد اشتغال افراد وجود دارد. آیا تمام دانش‌آموختگان فنی و حرفه‌ای جذب بازار کار شده‌اند. وقتی اشتغال صنایع محدودیت دارد و منابع در بستر آموزش محدود است، خانواده‌ها نگران هستند که دانش‌آموزان خود را به هنرستان بفرستند.»
این کارشناس حوزه آموزش و پرورش عنوان کرد: «اگر دولت‌ها بتوانند اعتبار موردنیاز برای تجهیز هنرستان‌ها و کارگاه‌های فنی را تأمین کنند و آموزش و پرورش بتواند آموزش‌های خوبی را ارائه کند، قطعاً دانش‌آموزان و خانواده‌های آن‌ها استقبال می‌کنند. دولت باید به هنرستان‌ها توجهی خاصی داشته باشد تا حداقل تأمین ابزارآلات (مواد اولیه، مواد مصرفی و تجهیزات آموزشی) خود را داشته باشند. طی سی دهه گذشته به هنرستان‌های خودمان کمتر توجه کرده‌ایم. اگر دولت‌ها با همراهی صنایع در تأمین تجهیزات و منابع مالی موردنیاز و همچنین در بخش جذب و به‌کارگیری دانش‌آموختگان هنرستان‌ها توجه بیشتر داشته باشند، قطعاً هنرستان‌ها جذابیت خواهند داشت.»
آشنایی با مفاهیم اولیه اقتصاد یعنی کاهش آسیب‌های اجتماعی
سیاوش غیبی‌پور، کارشناس اقتصادی در گفت‌وگو با پانا تصریح کرد: «آموزش اقتصاد باید از سنین پایین و به‌صورت غیرمستقیم باشد. در 6 پایه اول اقتصاد به‌صورت نماد و مفهومی آموزش داده شود و بسیاری از این مفاهیم اقتصادی می‌تواند به سبک زندگی اقتصادی افراد ارتباط داده شود تا فرآیند یادگیری آن اثرگذارتر باشد.»
وی با اشاره به اینکه چند مفهوم اقتصادی مهم که خوب است از سنین کودکی و نوجوانی به دانش‌آموز به‌صورت غیرمستقیم آموزش داده شود، اظهار کرد: «یکی از مفاهیمی که خوب است در سنین پایین دانش‌آموز با آن آشنا شود و برای آینده اقتصادی‌اش خوب است، مفهوم کمیابی است. یعنی در ذهن دانش‌آموز ایجاد کنیم که منبعی مانند آب یا سوخت یا برق کمیاب است و از اینجا برسیم به آموزش درباره حقوق دیگران. این مسئله در اقتصاد هم با همین مفهوم کمیابی شناخته می‌شود. موضوع دیگری که می‌توانیم در قالب شعر، نقاشی و داستان و غیره به دانش‌آموز آموزش دهیم، مفهوم درآمد است و موضوع دیگری که در مفاهیم اقتصادی خوب است، آموزش داده شود، نظم و هزینه‌کرد است. این روش‌ها همه باید غیرمستقیم باشد ولی اینکه مستقیم بخواهیم بگوییم سرمایه‌گذاری چیست و غیره در سطح دانش‌آموزی به‌راحتی قابل درک نیست.»
این کارشناس اقتصادی درباره حضور و ارتباط مدارس فنی و حرفه‌ای و کار و دانش و هنرستان‌ها با کارخانه‌ها گفت: «مراجعه دانش‌آموزان به کارخانه‌ها برای یادگیری بسیار مؤثر است اما متأسفانه فرصت یکسان برای همه وجود ندارد. زمانی شغل‌های زیادی برای کارآموزی وجود داشت اما اکنون در شرایطی هستیم که محدودتر شده است. در نتیجه استقبال از آن رشته‌ها ضعیف‌تر شده است زیرا دانش‌آموزی که دائم یکنواخت کار ثابتی انجام می‌دهد اگر یک روز به کارخانه برود همان یک روز روی وی اثر خواهد داشت و ثمراتش در بلندمدت عمیق است.»
این کارشناس اقتصادی با بیان اینکه تعداد زیادی از زندانی‌های ما به دلیل عدم آشنایی با قوانین چک یا مباحث اقتصادی دیگری مانند بانک، بیمه، چک، تسهیلات و قراردادهای بانکی و غیره در زندان هستند، گفت: «آشنایی دانش‌آموز در نوجوانی با این‌گونه مفاهیم کمک می‌کند تا در آینده مشکلات آسیب‌های اجتماعی را کمتر داشته باشیم. بخشی از آسیب‌های اجتماعی مربوط به سواد است، مانند سواد مالی و یکی از این موارد همان موضوعات چک و قوانین معامله و قوانین مالیات و غیره است که همه این‌ها در مدارس آموزش داده نمی‌شود. وقتی در مدارس پیرامون مالیات آموزشی داده نمی‌شود، این فرد بزرگ می‌شود به جامعه می‌رود و هیچ‌چیزی از مالیات نمی‌داند پس اهمیت پرداخت آن را هم درک نمی‌کند. پس باید در سنین پایین غیرمستقیم و در سنین بالاتر مستقیم آموزش داده شود.»
ضرورت آموزش دانش‌آموزان برای حضور در بورس
حسین خزلی، کارشناس و فعال بازار سرمایه در گفت‌وگو با پانا درباره اهمیت آشنایی دانش‌آموزان با بورس به‌عنوان یکی از گزینه‌های سرمایه‌گذاری گفت: «ایران کشوری است که 50 سال است میانگین تورمش بالای 20 درصد است. در برخی سال‌ها هم تورم 7 تا 8 درصدی داشته و البته در سال‌های متمادی این تورم بالای 20 درصد تجربه شده است و در سال‌هایی مانند سال 73 تورم بالای 40 درصد هم داشته بنابراین باید موضوع پس‌انداز و آموزش آن از کودکی جدی گرفته شود.»
خزلی با اشاره به اینکه تورم مانند کرونا یک عارضه و نقص است که باید برای درمان آن تدابیری اندیشیده شود، اظهار کرد: «وقتی نیم‌قرن یعنی تقریباً سه نسل ما درگیر تجربه‌ای به نام تورم هستند که ارزش پول ملی به این سرعت کاهش پیدا می‌کند، دقیقاً مانند زمانی که کرونا آمد و ما همه آموزش‌های بهداشتی به فرزندان‌مان می‌دادیم و خانواده‌ها و فرزندان‌شان را مجبور کردیم که آموزش‌هایی ببینند و رعایت‌های بهداشتی داشته باشند و اگر بپذیریم که این تورم یک عارضه و نقص است، حتماً باید برای برطرف کردنش از دبستان آموزش‌هایی را شروع کنیم. برای اینکه بچه‌ها وقتی به سن نوجوانی و جوانی می‌رسند با پدیده تورم و روش‌های مصون ماندن از تورم آشنا شوند باید با پدیده‌ای با نام سرمایه‌گذاری‌های مولد آشنا شوند.»
برای توسعه، مهم‌ترین عنصر، دانش است نه کار و سرمایه
کمال اطهاری، اقتصاددان و پژوهشگر توسعه در گفت‌وگو با پانا درباره تعریف اقتصاد دانش‌بنیان و فلسفه ظهور این رویکرد در جامعه گفت: «مدت‌هاست که جامعه نوین تشکیل اقتصاد و جامعه دانش را در دستور کار قرار داده است. درواقع اقتصاد دانش‌بنیان بدون بالندگی جامعه دانش، پویا نمی‌شود و جامعه دانش هم به همین آموزش‌هایی که در مدارس داده می‌شود، وابسته است. جامعه دانش جامعه‌ای است که در آن دانایی به توانایی تبدیل می‌شود یعنی توانایی فردی و توانایی اجتماعی وجود دارد. اقتصاد دانش یعنی اقتصادی که دانش در آن نقش پیشران را دارد. این در حالی است که قبلاً این نقش را نیروی کار و سرمایه داشته است. دوره‌ای بود که اقتصاد توسعه بر این تأکید می‌کرد که باید سرمایه‌گذاری بیشتر شود اما اکنون می‌گوید باید دانش بیشتر باشد تا توسعه رخ دهد یعنی توسعه به دانش وابسته است.»
این پژوهشگر توسعه عنوان کرد: «توسعه معتقد است نایاب‌ترین عنصر توسعه در کشورهای پیشرفته و جهان سوم، دانش است و نه کار و سرمایه. این دانش هم حتماً در نیروی انسانی متجلی می‌شود و دانش در کامپیوتر فایده‌ای ندارد و صرفاً ابزار است. اگر نیروی انسانی بالنده نشود، توسعه تحقق پیدا نمی‌کند و سیاست ما باید این باشد که دانایی را به توانایی فردی و اجتماعی تبدیل کنیم. این مهم با پیوند هنرستان‌ها و برنامه‌های آموزشی و محیط کار ممکن می‌شود. به این پیوند اصطلاحاً می‌گویند مارپیچ سه‌گانه. درواقع پیوندها باید بین مدارس، دانشگاه و محیط کار برقرار شود.»
جای خالی قانونی برای حضور دانش‌بنیان‌ها در مدارس
اسماعیل حسین‌زهی، نائب رئیس اول کمیسیون عمران مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با پانا درباره نقش آموزش و پرورش در تربیت نیروی انسانی برای اعتلای اقتصاد دانش‌بنیان در ایران گفت: «شالوده و بنیان هر نوع پیشرفتی در کشور آموزش و پرورش است و ازاین‌جهت دانش‌آموزی که در این نهاد تربیت می‌شود باید از همان دوران نوجوانی و جوانی بداند که قرار است چه نقشی در اقتصاد این مرزوبوم داشته باشد. باید مشخص شود دانش‌آموز با چه هدفی، رشته‌ای را در دوران دبیرستان انتخاب می‌کند و بتواند موفقیت شغلی خودش را در آن رشته تا حدودی پیش‌بینی و تصور کند.»
حسین‌زهی گفت: «آموزش و پرورش در رأس تربیت یک نیروی انسانی ماهر و متخصص است و جایگاه مهمی دارد. موضوع اقتصاد دانش‌بنیان روی مهارت و تربیت نیروی انسانی تأکید بسیار زیادی دارد و از این جهت آموزش و پرورش می‌تواند نقش کلیدی در توسعه آن داشته باشد. این روزها شرکت‌های دانش‌بنیان در حال رشد و نمو هستند و کسانیکه در این شرکت‌ها فعال‌اند عمده اندوخته‌شان را از دوران تحصیل در مدرسه دارند و حالا چه بهتر که از همان زمان هدایت شده و مشخص دانش‌آموز را به سمت رشته‌های تحصیلی مختلف سوق دهیم.»
عضو کمیسیون صنایع مجلس شورای اسلامی اظهار کرد: «در آموزش و پرورش جای خالی قانونی برای ورود شرکت‌های دانش‌بنیان به موضوع آموزش و پرورش و مدارس و هنرستان و مراکز فنی و حرفه‌ای به چشم می‌خورد درحالی‌که این شرکت‌ها در موضوع تعلیم نیروی انسانی بسیار می‌توانند اثرگذار باشند.»
با توجه به اینکه وزیر آموزش و پرورش نیز تاکید دارد، تحقق حکمرانی دانش‌بنیان در آموزش و پرورش عامل تحقق تولید و اشتغال است، این امیدواری وجود دارد که مسئله آموزش اقتصاد در مدارس و پیوند میان هنرستان‌ها و مراکز فنی و حرفه‌ای با محیط های کسب و کار جدی تر مورد توجه قرار گیرد.
ارسال دیدگاه