کارگردان نمایش «بی‌چرا زندگان» در گفت‌وگو با پانا:
استعدادهای هنری باید در مدارس کشف شوند
از تأثیرات کلامی که به زبان می‌آوریم غافلیم
تهران (پانا) - کارگردان نمایش «بی‌چرا زندگان» با بیان اینکه اعتقاد دارد که تئاتر از مهم‌ترین ابزارهایی است که می‌تواند در حوزۀ آموزش، در اختیار آموزش‌وپرورش قرار بگیرد، گفت استعدادیابی هنری باید به عنوان یک برنامۀ اصلی در دستور کار مدارس قرار بگیرد.
الهام شعبانی، کارگردان نمایش «بی‌چرا زندگان»، در گفت‌وگو با پانا با بیان اینکه از سال 1395 با «لیلی عاج»، نویسنده این اثر در حال فعالیت مشترک است و به نوع نگارش ایشان در حوزۀ نمایشنامه علاقه داشته است، گفت: «من جنس شخصیت‌پردازی‌های خانم عاج را دوست داشتم و با متن‌های وی، قلمشان و نگاهش نسبت به کاراکترها، به این دلیل که در کارهایشان بازی کرده بودم، آشنا بودم و به همین دلیل، ما در این چند سال روابط و همکاری‌های بسیار خوبی با یکدیگر داشته‌ایم و همین امر، موجب شده است تا آثار مشترک من و ایشان، بازخوردهای خوبی را از تماشاچیان بگیرد و اتفاقات بسیار خوبی برای کارهای مشترک ما رخ بدهد.»
مهم‌ترین دلیل انتخاب متن «بی‌چرا زندگان» قلم خوب و روان «لیلی عاج» بوده است
برندۀ جایزه بازیگری از جشنواره فجر برای ایفای نقش در نمایش «قند خون» با اشاره به اینکه مهم‌ترین دلیل انتخاب این متن، قلم خوب و روان «لیلی عاج» بوده است و همین نکته موجب شده است تا تصمیم بگیرد با این نویسنده به یک ایده و درنهایت به یک نتیجۀ خوب برسند، افزود: «من و لیلی عاج، در مورد این طرح و ایده حرف زدیم و پس از اتمام این مرحله، ایشان به دنبال شروع تحقیقات در این زمینه رفتند و درنهایت، نتیجۀ این تحقیقات و تبادل‌نظر مشترک، کارگردانی متن ایشان توسط من شد.»
شعبانی، «بی‌چرا زندگان» را نمایشی دارای فضای سیال ذهنی برشمرده و بااذعان‌به‌این‌مرکه این نکته همواره برای او مهم بوده است که بتواند اجزای مختلف این متن را مانند قطعات یک جورچین به درستی در کنار هم بچیند، ادامه داد: «من در کارگردانی این اثر، که می‌توانم آن را کارگردانی سخت و در عین حال شیرینی بنامم، سیال ذهنی بودن متن یکی از مهم‌ترین شاخصه‌های آن بوده است و من کوشیدم که یک فضای ذهنی را ترسیم کنم و با این سؤال مواجه بودم که چگونه باید بتوانم این نکات را در اثر این اثر نمایشی نشان بدهم.»
این کارگردان باسابقۀ تئاتر، با تأکید بر این نکته که این قسمت از طراحی در کارگردانی نمایش برای او بسیار جذاب بوده است و تلاش کرده است تا به همین شکل، قطعات نمایش را به‌صورت «پازل» در کنار یکدیگر بچیند تا درنهایت به یک پازل کامل مبدل شود، اضافه کرد: «نکتۀ دیگری که در کارگردانی برای من مهم بود، این بود که دوست داشتم شیوۀ اجرایی من در این نمایش، به سمت رئالیسم حرکت نکند و در فضایی که پیش روی من قرار داشت، فرم، بدن و میزانسن‌ها برای من بسیار مهم بوده است.»
برندۀجایزه بازیگری جشنواره فجر برای نمایش «بابا آدم» در خصوص طراحی صحنه در این اثر نمایشی، بابیان اینکه این بخش از نمایش به عهدۀ «امیرحسین دوانی» بوده است، اظهار داشت: «من و جناب آقای «امیرحسین دوانی» در چندین اثر در کنار هم بوده‌ایم و فعالیت‌های مشترکی را انجام داده‌ایم و با فضای ذهنی یکدیگر آشنا بودم و از همین روی، طراح صحنۀ این نمایش درروند نگارش متن، درجایی که متن شکل گرفت در کنار ما بود و قدم‌به‌قدم جلو می‌آمد و درحالی‌که قرار بود در ابتدا، طراحی صحنه به شکلی دیگر باشد، اما متأسفانه به دلیل هزینه‌ها و به دلیل اینکه جای ثابتی برای تمرین این اثر نداشتیم، نمی‌توانستیم این کار را انجام دهیم.»
نداشتن مکان ثابت تمرین و هزینه‌های بالای تولید اثر محدودیت ایجاد کرد
شعبانی بابیان اینکه در طراحی صحنۀ ابتدایی این اثر، می‌بایست سازه‌ای از اسفنج ساخته می‌شد و در یک سالن به‌صورت ثابت قرار می‌گرفت و بازیگران در این فضا تمرین می‌کردند، تصریح کرد: «به دلیل دسترسی نداشتن به مکان ثابت تمرین و هزینه‌های بسیار بالا در این شکل از تمرین، دست زد به چنین کاری در ابتدا برای گروه اصلاً امکان‌پذیر نبوده است و «امیرحسین دوانی»، که او را یکی از طراحان صحنۀ بی‌نظیر در تئاتر ایران می‌دانم، اتودهای بسیاری را برای طراحی صحنۀ این نمایش ارائه کردند و پس از بررسی درنهایت ما به این جنس از طراحی صحنه رسیدیم و من از آن راضی هستم و نوع طراحی صحنه را نیز دوست دارم.»
دارندۀ تقدیر بازیگری جشنواره فجر برای نمایش «کمیتۀ نان»، بابیان اینکه به دلیل تمرکز و دقت بیشتر در کارگردانی، دوست نداشته است که به حوزۀ طراحی لباس در این نمایش ورود کند، خاطرنشان کرد: «دوست داشتم در این اثر، تنها بر روی کارگردانی متمرکز باشم و همین امر موجب شد که من، دوست نداشته باشم در این اثر به کارگردانی و طراحی لباس بپردازم و از همین روی، تصمیم گرفتم تا طراحی لباس این نمایش را نیز به یک طراح لباس جوان تازه‌کار بسپارم و پس از تحقیقات انجام‌شدۀ ایشان و مباحث طولانی انجام‌شده، به نتایجی کلی رسیدیم.»
طراح لباس نمایش «مکبث» به کارگردانی «دکتر قطب‌الدین صادقی»، که در سال 1391 در سالن سمندریان مجموعۀ ایرانشهر به روی صحنه رفته است، ضمن ابراز خرسندی از تشکیل یک تیم حرفه‌ای در حوزۀ نمایش، بابیان اینکه همین موضوع موجب شده است که او در مقام کارگردان، در نقاط خاص این نمایش به‌راحتی به تصاویری که در ذهن داشته است، برسد، یادآور شد: «در این نمایش، یک سری حرکت و فرم وجود داشت و من در مقام کارگردان، تا جایی می‌توانستم این موضوع را با بازیگران در میان بگذارم و آنان نیز در مقام بازیگر داده‌هایی را به من ارائه می‌کردند، اما درنهایت، از علیرضا و محمدرضا شریفی خواستم که به‌عنوان مشاوران حرکت در این گروه حضورداشته باشند، تا طراحی حرکت من در این نمایش را روتوش کنند و یک سری از نکات را آنان به من گوشزد کنند و آنان نیز لطف کردند و در کنار من، طراحی حرکاتی را که من پیش‌تر به آن‌ها رسیده بودم، کامل کردند و این نکته، برای من بسیار حائز اهمیت و مثبت بوده است.»
تعامل میان بازیگر و کارگردان بسیار مهم است
این بازیگر تئاتر، با تأکید بر این مفهوم که بر تعامل سازنده میان بازیگر و کارگردان بسیار اعتقاد دارد و این امر را یکی از مهم‌ترین ارکان یک اثر نمایشی برشمرده و تأکید کرد: «من به این دلیل که خودم بازیگر هستم و در سالیان سال، بازیگری را تجربه و کارکرده‌ام، باید بگویم که این نوع از همکاری میان بازیگر و کارگردان بسیار مهم است، چراکه بازیگر با یک ایده و یک دستاورد برای ایفای نقش در یک اثر حاضر می‌شود و زمانی که متن را در اختیار او می‌گذاری، دستاورها و ایده‌های جدید خویش را نسبت به متن ارائه می‌کند.»
کارگردان نمایش «بی‌چرا زندگان»، بابیان این نکته که زمانی که بازیگر با اتودهای ذهنی خویش در مقابل کارگردان حاضر می‌شود و کارگردان نیز درنهایت آنچه را که برای اجرای کامل یک نقش می‌خواهد به آن اضافه می‌کند و در این زمان، بازیگر و کارگردان نگاه خویش را به شخصیت نگاشته شده در متن می‌بینند، یک نوع از همکاری مشترک شکل می‌گیرد که درنهایت می‌بایست به بهترین شکل ممکن اتفاق بیفتد، گفت: «من اعتقاددارم که تعامل میان بازیگر و کارگردان بسیار به نوع کار کمک می‌کند و ممکن است که من، نوعی از حرکت را از بازیگر بخواهم و بازیگر به هر دلیلی ازجمله حرکت و یا میزانسن نتواند آن را انجام بدهد، اما زمانی که بازیگر به من می‌گوید که اگر این حرکت نشود، می‌توان به‌گونه‌ای دیگر رفتار کرد و اتود دیگری برای من بزند و آن اتود جذاب‌تر باشد، قطعاً من آن را قبول خواهم کرد.»
بازیگر باید نقش را دوست داشته باشد و با آن راحت باشد
برندۀ مدالیوم جشن بازیگر و جایزه بازیگری زن «جشن بازیگر» برای نمایش «قند خون» با تأکید بر این مفهوم که بازیگر می‌بایست در طول اجرای یک اثر نمایشی راحت باشد و بتواند با نقش خویش ارتباط برقرار کند، افزود: «بازیگر باید نقش را دوست داشته باشد و با آن راحت باشد و زمانی که بازیگر بر روی صحنه، از تمامی عوامل ازجمله لباس، نور و طراحی صحنه و دیگر عوامل در اختیار او باشد، قطعاً بازیگر به مسائلی جدید روی صحنه می‌رسد و ما ساعت‌ها می‌شد که در مورد میزانسن با بازیگران یک اثر نمایشی سخن می‌گفتیم و درنهایت به نتیجه می‌رسیدیم.»
شعبانی ضمن ابراز خرسندی از این امر که چهار بازیگر حاضر در این نمایش، جوایز متعددی در حوزۀ بازیگری جشنوارۀ فجر و دیگر جشنواره‌ها را به خود اختصاص داده و در بازیگرانی در سطح حرفه‌ای هستند، ادامه داد: «رابطۀ همکاری من با بازیگران حرفه‌ای تئاتر، به خاطر اینکه بازی روی صحنه را تجربه کرده‌ام، بسیار جذاب است و ما در مورد میزانسن، حرکت و بازی ساعت‌ها با بازیگران گروه سخن می‌گفتیم تا به نکته‌ای مشترک برسیم و درنهایت من نیز سعی می‌کردم که حال بازیگر با میزانسن، بازی و کاری که بر روی صحنه انجام می‌دهد، خوب باشد.»
یک‌پارچگی گروه به بهتر دیده‌شدن بازیگر و اثر نمایشی منجر می‌شود
وی که سابقۀ ایفای نقش و طراحی لباس نمایش‌های بسیاری را در کارنامۀ هنری خویش به ثبت رسانده است، در ادامۀ این گفتگو با تأکید بر این مفهوم که اگر یک بازیگر، با تمام داشته‌هایی که در دست داشته است، روی صحنه بیاید و حال او با گریم، لباس، کارگردانی و صحنه خوب باشد، قطعاً یک اثر خوب تولید می‌شود، اضافه کرد: «زمانی که اعضای یک گروه نمایشی خود را بخشی از یک گروه می‌بینند دارند و کار را به‌صورت گروهی پیش می‌برند، این هماهنگی میان اعضا، به بهتر دیده‌شدن بازیگر و درنهایت به بهتر دیده شدن اثر منجر می‌شود.»
این کارگردان تئاتر، بابیان اینکه در این اثر نمایشی 7 بازیگر حضور دارند و در این میان، ممکن است که در نقطه‌ای یک نگاه و یا یک حرکت بازیگر بر روی صحنه به دلیل شلوغی کار، از دست او به‌عنوان کارگردان در برود و نتواند آن را کنترل کند، اظهار داشت: «زمانی که بازیگر با کارگردان گفتگو می‌کند و نکاتی را در مورد بازی خویش به کارگردان ارائه می‌دهد و من در مقام کارگردان، زمانی که می‌بینم این نکات درست است، چرا نباید آن‌ها را قبول کنم.»
برندۀجایزه اول بازیگری زن از جشنواره ملی جوان در سال 1388، با تأکید بر این مفهوم که تئاتر یک کار گروهی است و کار گروهی زمانی جواب می‌گیرد که همۀ افراد و اعضای یک گروه همراه و همدل به کمک یکدیگر بیایند، تصریح کرد: «زمانی که یک بازیگر، دقت مرا به سمت صحنه و یا جزئیاتی از اثر و یا تغییر یک میزانسن، معطوف می‌کند که شاید من کمتر به آن دقت کرده باشم و در آن، به این نکته اشاره می‌کند که با برخی از تغییرات می‌توان شکل بهتری از آن را به مخاطب ارائه کرد، چرا نباید آن را قبول کنم و من نیز زمانی که می‌دانم صحبت‌های بازیگر در مورد ایفای نقشش درست است، آن را با تمام وجودم قبول می‌کنم.»
شعبانی، پذیرش نظراتی از سوی بازیگران که در راستای جلو بردن اهداف یک اثر نمایشی باشد از سوی کارگردان را یکی از مهم‌ترین عواملی برشمرده که به خوب شدن و تأثیرگذار شدن یک اثر نمایشی کمک می‌کند و در همین راستا، بابیان این نکته که درنهایت رسیدن به یک گروه هماهنگ و منسجم در اجرای یک نمایش، می‌تواند به این امر منجر شود که تمامی اعضای گروه ازجمله نور، صحنه، گریم، دکور و دیگر عوامل با ارائۀ یک نمایش تأثیرگذار، برای تماشاچی لذت ایجاد کنند و خود نیز از ایجاد این لذت، لذت ببرند، خاطرنشان کرد: «نه‌تنها بازیگر و کارگردان، بلکه دیگر اجزای به‌هم‌پیوستۀ یک گروه نمایشی، می‌بایست باهم همکاری داشته باشند و همکاری آنان، باید در این مسیر باشد که به کارگردان کمک شود، به این خاطر، می‌توان گفت که کارگردان به‌تنهایی یک نفر است، اما زمانی که اجزای مختلف یک تیم با چهار یا پنج ایده و چهار یا پنج تجربه در کنار هم قرار می‌گیرند، قطعاً به خوب شدن کار کمک بسیار زیادی می‌کند و این امر همیشه برای من، هم در بازیگری و هم در طراحی لباس بسیار مهم بوده است.»
در هر جایگاهی با کارگردانان آثاری که در آن‌ها حضور دارم سخن می‌گویم
این طراح لباس که طراحی لباس نمایش‌های متفاوتی را بر عهده داشته است، با بیان اینکه در هر نقشی که در یک گروه نمایشی حاضر باشد، چه در طراحی لباس، چه در بازیگری و هر نقش دیگری، در شکل‌گیری ارتباط درست میان گروه تولید یک نمایش، تأکید کرد: «من در تمامی این نقش‌ها با بازیگران و کارگردان حرف می‌زنم و همین امر موجب می‌شود که اثر من، در هر جایگاهی که آن را خلق می‌کنم، چه در کارگردانی، چه در بازیگری و چه در طراحی لباس باید بیشتر دیده شود، چراکه چند فکر و چند ایده پشت یک اثر نمایشی است و همۀ این ایده‌ها می‌توانند در کنار هم، یک کار گروهی خوب را شکل دهند.»
شعبانی، در پاسخ به این سؤال که نمایش «بی‌چرا زندگان»، تا چه اندازه با نیازهای روز مخاطبان جامعۀ تئاتر در ارتباط است و تطابق دارد، با تأکید بر این مفهوم که این سؤال را می‌بایست تماشاگران این نمایش پاسخ دهند، یادآور شد: «من تا جائی که در توان داشتم، سعی کردم که این اثر، به‌گونه‌ای تولید شود که حتی اگر در یک‌لحظه، مخاطبان این اثر خود را در جایگاه شخصیت‌های نمایش من قرار بدهند، ببیند که دقیقاً همین اتفاقات برای آنان نیز افتاده است و من در تولید این اثر نیز، سعی کرده‌ام که از روایت‌های مستندی در این نمایش استفاده کنم، که اتفاقاً برخی از این روایت‌ها نمی‌توانست عیناً در طراحی یک نمایش صحنه‌ای موردتوجه قرار بگیرد و همین امر موجب شد که ما در این اثر، با تخیل نویسنده جلو برویم و درنهایت نویسنده نیز بخش‌های به آن اضافه کرده و یا از آن کاست.»
از تأثیرات کلامی که بر زبان می‌آوریم غافلیم
این بازیگر باسابقۀ تئاتر، با تأکید بر این مفهوم که تا بدین جای این اثر، نیاز مخاطبان اثر، ارتباطی که با اثر برقرار می‌کند و هم ذات پنداری که با این اثر دارد، بسیار به جامعۀ امروز نزدیک است، گفت: «بسیار خوشحالم که توانستم آنچه را که در ذهن داشتم، چه کم و چه زیاد به مخاطب خویش منتقل کنم و این بدان معناست که زمانی که من در جایگاه یک کارگردان با مخاطب خویش روبرو می‌شوم، با این جمله مواجه هستم که چقدر این نمایش مربوط به امروز است و چقدر همۀ ما «بی‌چرا زندگان» هستیم و همۀ ما درگیر مشغله‌های خاص خود هستیم و از تأثیرات کلامی که بر زبان می‌آوریم، غافلیم.»
شعبانی، با اشاره به اینکه ممکن است برخی از دیالوگ‌های گفته‌شده در مکالمات روزانه، تأثیری بر روی زندگی آدم‌ها بگذارند که ما اثرات آن را بعدها متوجه شویم، افزود: «هدف من بر این بود که قسمتی از مشکلات اجتماعی امروز را بر روی صحنۀ تئاتر بیاورم و امیدوارم چه کم و چه زیاد، توانسته باشم این کار را صورت داده باشم و همین امر که تماشاچیان این اثر باشخصیت‌های موجود در اثر من ارتباط برقرار می‌کنند خود را جای شخصیت‌های من می‌گذارند و می‌گویند که این قسمت از متن برای آن‌ها جالب بوده است و یا بخش‌هایی از آن در زندگی شخصی آن‌ها نیز اتفاق افتاده است، این نکته برای من در مقام کارگردان و دیگر بازیگرانم در مقام بازیگر بسیار رضایت‌بخش است و از این نکته بسیار خوشحال هستیم که توانسته‌ایم ارتباط خوبی را با تماشاچی برقرار کنیم.»
شعبانی بر همین اساس، با تأکید بر این نکته که اینکه این اثر نمایشی می‌تواند برای ساعت‌ها و لحظاتی ذهن مخاطب را به این سمت‌وسو ببرد که هیچ کلامی در زندگی او بی‌تأثیر نیست، یکی از مهم‌ترین و بارزترین نکات موجود در این اثر نمایشی است، ادامه داد: «بسیاری از ما، سخنانی می‌گوییم و دیالوگ‌هایی را استفاده می‌کنیم و شاید از این نکته غافل باشیم که در لحظه چه تأثیری را بر روی مخاطب خویش گذاشته‌ایم، اما در طول مرور زمان، می‌بینیم که چه رخدادها و وقایع بزرگی را رقم‌زده‌ایم.»
این کارگردان باسابقۀ تئاتر، آموزش‌وپرورش کشور را یکی از مهم‌ترین ارکان در سیستم دانسته که می‌تواند تأثیر بسیار زیادی بر روی پیدا کردن استعدادهای هنری دانش‌آموزان در مدارس داشته باشد و با بیان اینکه کودک، از کودکی می‌بایست به این نکته برسد که یک سری از مسائل را باید درست و دقیق بیاموزد، اضافه کرد: «اگر در آموزش‌وپرورش و در مدارس ما، شاخه‌ای وجود داشته باشد که به استعدادیابی هنری دانش‌آموزان بپردازد، به آیندۀ این دانش‌آموزان، کمک بسیاری خواهد کرد.»
استعدادیابی هنری باید در مدارس وجود داشته باشد
وی، بااشاره‌به‌این‌نکته‌که اگر او در یک مدرسه و یک نوع از سیستم آموزشی قرار بگیرد که غیر از تعلیمات اجتماعی و کتاب جغرافیایی که قرار است بخواند، یک واحد درسی با عنوان استعدادیابی هنری در مدرسۀ او وجود داشته باشد، که به موسیقی، تئاتر و نقاشی بپردازد که در یک‌رشته و یک کتاب درسی خلاصه شود، دانش‌آموز از بچگی این اتفاق می‌افتد که می‌تواند از کودکی استعداد هنری خویش را کشف کند، اظهار داشت: «شاید یک کودک در مدرسه به این نکته برسد که تا چه اندازه عاشق نقاشی کردن است و می‌تواند آن حوزه را در سنین بالاتر ادامه دهد و یا دست‌اندرکاران آموزش‌وپرورش، می‌توانند واقعاً دست به برگزاری کلاس‌های تئاتر پیشرفته بزند و از کودکی تئاتر را با بچه‌ها از درون مدرسه کار کنند.»
شعبانی، تئاتر را ازجملۀ مهم‌ترین ابزارهایی برشمرده که در حوزۀ انتقال مفاهیم به دانش‌آموزان می‌تواند جذابیت ایجاد کند و بر همین اساس، با تفکیک هنر نمایش به نمایش کودک و بزرگ‌سال، تصریح کرد: «زمانی که دانش‌آموز در مدرسه با این جنس از تئاتر مواجه شود و اگر ما بتوانیم با استفاده از تئاتر، یک سری از آموزش‌ها را به دانش‌آموزان و فرزندان خویش بدهیم، بسیار تأثیرگذار خواهد بود و این نکته می‌تواند در زندگی، هدف و پیشبرد زندگی آنان روبه‌جلو کمک بسیار شایانی به آنان داشته باشد.»
کارگردان نمایش «بی‌چرا زندگان»، در پایان این گفت‌وگو، با تأکید بر این مفهوم که به‌کارگیری هنر نمایش در سیستم آموزشی کشور، می‌تواند بسیار دقیق و خوب در اتفاق بیفتد و آموزش‌وپرورش، می‌تواند تمرکز و دقت بسیار بالایی بر روی این موضوع داشته باشد، خاطرنشان کرد: «اگر استعداد دانش‌آموزان در کودکی و در مدرسه کشف شود، بسیار راحت‌تر انتخاب رشته خواهد کرد و وارد دانشگاه خواهند شد و به مسائل دیگر زندگی خویش خواهند پرداخت.»
ارسال دیدگاه