از واقعی‌سازی قیمت آرد تا توزیع نقدی یارانه‌ها

اوایل سال 1401 شایعه‌های زیادی مبنی بر گرانی کالاهای اساسی با حذف ارز ترجیحی شنیده می‌شد اما دولت سیزدهم بلافاصله این اطمینان را داد که تا آخر ماه مبارک رمضان اجازه گران شدن کالاهای اساسی را نخواهد داد.

در نهایت اواسط اردیبهشت‌ماه با تمام شدن ماه مبارک رمضان اولین اقدام اصلاحی قیمتی انجام شد. یارانه‌های برخی از انواع آرد حذف شد و خبرهایی مبنی بر چندین برابر شدن قیمت ماکارونی منتشر شد ولی همان زمان دولت سیزدهم اطمینان داد که قیمت نان سنتی تغییر نخواهد کرد.

بسیاری از کارشناسان و دست اندرکاران حوزه آرد و نان در گفت‌وگو با پانا عنوان کردند که افزایش احتمالی قیمت نان یکی از سه مرحله از اقدامات اصلاحی دولت برای واقعی سازی قیمت آرد است و این اقدام را برای مبارزه با حجم قاچاق آردی که وجود دارد، مفید دانستند.

ماجرای اصلاح قیمت آرد از کجا شروع شد؟

گام اول، اصلاح قیمت گندم کشاورزان بود که در آغاز اولین روزهای کاری هیات دولت با خرید تضمینی گندم موافقت شد و در شورای قیمت‌گذاری تصویب شد تا قیمت خرید تضمینی گندم از کشاورزان به ازای هر کیلوگرم 10 هزار و 500 تومان باشد و مبلغ هزار تومان به ازای هر کیلوگرم به‌عنوان جایزه تحویل گندم به دولت، به مبلغ یادشده اضافه شد. پیش از این نرخ خرید تضمینی گندم 7 هزار و 500 تومان به ازای هر کیلوگرم برای سال زراعی جاری تعیین ‌شده بود. همچنین مقدار تولید گندم کشور در سال جاری باوجود خشکسالی‌ها ۹ میلیون تن برآورد شده است.

گام دوم، اصلاح آرد صنف و صنعت بود که در بخشی از نامه سازمان حمایت مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان به وزارت جهاد کشاورزی آمده است که قیمت هر کیلو آرد ۱۸ درصد سبوس‌گیری شده ۱۵ هزار و ۷۰۰ تومان، آرد ۲۱ درصد سبوس‌گیری شده ۱۶ هزار تومان و آرد ۲۷ درصد سبوس‌گیری شده نیز ۱۶ هزار و۹۰۰ تومان برآورد شده است. ناگفته نماند که طبق آنچه سازمان حمایت اعلام کرده بود نهایی شدن قیمت آرد و صنف منوط به تصمیم‌گیری در ستاد تنظیم بازار محصولات کشاورزی است.

درنهایت گام سوم که هنوز اقدامی برای آن نشده است اصلاح قیمت آرد و نان خبازی‌هاست.

محمدرضا مرتضوی، رئیس انجمن آرد سازان گفته بود: «کارخانجات، آرد مورد نیاز خود را از شرکت بازرگانی دولتی خریداری می‌کنند و این شرکت سه نوع آرد را توزیع می‌کند. نوع اول آردی است که در اختیار نانوایی‌ها قرار می‌گیرد که قیمت آن همچنان ثابت و کیلویی ۶۵٠ تومان است و نوع دوم آردی است که در اختیار نانوایی‌های آزادپز قرار می‌گیرد که شامل نان‌های صنعتی، فانتزی و حجیم است. همچنین نوع سوم آردی است که در اختیار کارخانجات ماکارونی سازی، کیک، کلوچه، نشاسته و رشته‌پزی قرار می‌گیرد که قیمت آن از کیلویی ٢۵٠٠ تومان به ١٢ هزار تومان افزایش یافته است.»

کریم سبزیان، کارشناس نان و آرد در گفت‌وگو با پانا در موافقت با اصلاح قیمت آرد و نان گفت: «اگر قیمت نان افزایش پیدا کند به نفع جامعه و سلامت مردم است زیرا قیمتی که از سوی دولت به‌اجبار پایین نگه‌ داشته شده به قاچاق دامن زده است. اگر دولت مانند گذشته شجاعت به خرج دهد و همان‌طور که خرید گندم را عادلانه کرد و گندم صنف و صنعت را منطقی کرد حالا درباره خبازی‌ها هم همین اقدام شجاعانه را داشته باشد اتفاق خوبی در حوزه آرد و نان خواهد افتاد.»

وی درباره اقدام دولت برای اصلاح قیمت نان گفت: «باید یارانه آرد و نان از هر نوعی که باشد حذف شود تا قیمت‌ها اصلاح شود. دولت هم برای حمایت از قشر آسیب‌پذیر می‌تواند از همان روش کارت یارانه‌ای که در گذشته وجود داشت، استفاده کند. در این صورت یارانه به دست نیازمند واقعی‌اش می‌رسد و کیفیت نان هم در یک فضای رقابتی حفظ می‌شود.»

سبزیان با اشاره به اینکه آمار واقعی از تعداد نانوایی‌های آزادپز وجود ندارد، عنوان کرد: «اکنون زمزمه‌هایی وجود دارد و برای دولت و مجلس ترس ایجاد می‌کنند که مبادا قیمت آرد و نان افزایش پیدا کند، این در حالی است که در شرایط کنونی تعداد زیادی نانوایی داریم که به‌صورت آزاد پز کار می‌کنند. آمار واقعی نانوایی در کشور وجود ندارد زیرا دولت حدود 85 هزار نانوایی مصوب دارد و این آمار را ارایه می‌دهد در حالی که فقط 40 هزار واحد تهیه و توزیع نان در کشور داریم که به‌صورت غیررسمی فعال‌اند. البته نانوایی‌هایی که نان را به‌صورت کاملاً آزاد می‌فروشند در کیفیت موفق بوده‌اند زیرا برخی و البته تعداد اندکی از دولتی‌پزها کیفیت نان‌شان را پایین می‌آورند تا فروش نداشته باشند و شبانه آردشان را بفروشند.»

در نهایت قیمت نان سنتی تغییر نکرد اما ماکارونی طبق اعلام سازمان حمایت مصرف‌کننده و تولیدکننده تغییر کرد و این‌گونه اعلام شد: حداکثر قیمت مصرف‌کننده انواع ماکارونی رشته‌ای ساده با لحاظ مالیات بر ارزش‌افزوده ۵۰۰ گرمی ۱۷ هزار تومان، ۷۰۰ گرمی ۲۴ هزار تومان و ۱۰۰۰ گرمی ۳۴ هزار تومان تعیین شد.

همان زمان دولت وعده داد تا مبلغی را به عنوان جبران این اصلاح قیمتی پرداخت خواهد کرد.

افزایش قیمت نان فانتزی و ثابت ماندن قیمت نان

پس از حذف سهمیه آرد یارانه‌ای، رئیس اتحادیه نان‌های فانتزی با اعلام 9 و نیم برابر شدن قیمت آرد نانوایان حجیم، عنوان کرده بود: «یک ماه گذشته فاصله معناداری بین قیمت نان سنتی و نان فانتزی وجود نداشت اما در شرایط فعلی این فاصله قیمت بیشتر شده است و قیمت نان فانتزی حدود 2 و نیم تا ۳ برابر افزایش نرخ را تجربه کرده است.»

همان زمان نگرانی‌های زیادی وجود داشت که مبادا آرد نانوایی های سنتی از فانتزی فروشی سردر بیاورد اما دولت اعلام کرد که قطعا چنین اتفاقی نخواهد افتاد و مسعود امراللهی، مدیر کل بازرسی و نظارت بر کالاهای اساسی وزارت جهاد کشاورزی با بیان اینکه قیمت نان سنتی هیچگونه افزایشی نداشته است، عنوان کرد: «شایعاتی که در فضای مجازی مبنی برافزایش قیمت نان سنتی اعم از نان بربری، سنگک، لواش و خراسانی وجود دارد، تکذیب می‌شود و هموطنان می‌توانند از طریق سامانه‌های ۱۲۴ و ۱۳۵ تعزیرات تخلفات صورت‌ گرفته را گزارش دهند که سریعاً بررسی و با فرد متخلف برخورد خواهد شد.»

بلافاصله بعد از تغییر قیمت ماکارونی و نان فانتزی شایعات گرانی نان سنتی نتوانست غالب شود و همچنان نان با همان قیمت قبل به فروش می رسد اما همه این اتفاق‌ها شروع حرکتی تازه برای دولت سیزدهم شد و آن پرداختن به توزیع عادلانه یارانه‌ها بود.

در میان حجم شایعه‌ها مبنی بر اینکه قیمت نان افزایش دارد یا خیر، رییس جمهوری در روز دوشنبه، 19 اردیبهشت با مردم درباره نحوه توزیع عادلانه یارانه سخن گفت.

5 محور مهم سخنان رییس جمهوری چه بود؟

آیت‌الله سید ابراهیم رئیسی در پنجمین گفت‌وگوی زنده تلویزیونی خود با مردم به 5 نکته مهم و اساسی اشاره کرد. اول اینکه «بدون استقراض از بانک مرکزی و خلق پول، کسری بودجه مهار شد». دوم، «ارز ترجیحی هم تولید را تهدید می‌کند و هم باعث کاهش بهره‌وری می‌شود.» سوم، «واژه حذف ارز ترجیحی باید اصلاح شود. این اقدام در واقع نوعی توزیع عادلانه یارانه است نه حذف؛ یعنی همین مبلغ از ابتدای زنجیره به انتهای زنجیره منتقل می‌شود که به نفع مصرف‌کننده است». چهارم، «طبق نتیجه کارشناسی سازمان برنامه‌وبودجه، بنا بر میزان مصرف سرانه کالاهای اساسی، پیشنهاد شد برای همه دهک‌های ده‌گانه تقسیم‌بندی صورت گرفته شود که به موجب آن برای سه دهک اول به ازای هر نفر ۴۰۰ هزار تومان و برای دهک‌های چهارم به بعد هر نفر ۳۰۰ هزار تومان پرداخت شود». مورد آخر انتخاب کالابرگ یا یارانه نقدی است. «این حمایت (افزایش یارانه نقدی) به عنوان کمکِ معیشتی یک تا دو ماهه خواهد بود تا زیرساخت‌های فنی برای کالابرگ‌های الکترونیک آماده شود و هر زمان کالابرگ الکترونیک آماده شد، تناسب این میزان کمک معیشتی با مردم در میان گذاشته خواهد شد.»

نحوه توزیع یارانه 300 تا 400 هزار تومانی بدون مجوز برداشت

بلافاصله بعد از سخنان رییس جمهوری یارانه‌های 300 تا 400 هزار تومان دهک‌های اول تا نهم پرداخت شد ولی اجازه برداشت از این یارانه‌ها داده نشده است. اصلاح پرداختی یارانه‌ها پس از گذشت 11 سال از هدفمندی یارانه‌ها داغ ترین خبر هفته‌ای که گذشت بود. افزایش مبلغ یارانه به این صورت است که بر اساس دهک‌‌‌بندی اعلام‌شده توسط وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، خانوارها به 9 دهک تقسیم شدند که این دهک‌‌‌ها در دو گروه، یارانه جدید را دریافت‌‌‌ خواهند کرد. این در حالی است که تا پیش از این تمام دهک‌‌‌های مشمول، مبلغ یکسانی یارانه دریافت می‌‌‌کردند و خانواده‌هایی که زیر نظر نهادهای حمایتی بودند یا در مناطق کمتر برخوردار کشور ساکن بودند مشمول یارانه معیشتی هم می‌شدند اما یارانه‌های جدید واریزی علاوه بر تغییر در مبلغ، برای دهک‌‌‌های اول تا سوم و دهک‌‌‌های چهارم تا نهم نیز متفاوت است.

سازمان هدفمند‌سازی یارانه‌‌‌ها اعلام کرده که براساس قانون بودجه سال 1401 و دستور رئیس‌جمهوری، برای دهک‌‌‌های اول تا سوم یارانه 400هزارتومانی و برای دهک‌‌‌های چهارم تا نهم یارانه 300هزارتومانی به ازای هر نفر به‌حساب سرپرست خانوارها واریز شده است. ناگفته نماند که این مبالغ در حال حاضر قابل‌برداشت نیست.

این اقدام اتفاق مهمی بود زیرا سال ها اقتصاددانان معتقد بودند که باید نحوه توزیع یارانه اصلاح شود و این مهم نیاز به یک جراحی جدی دارد که بالاخره در دولت سیزدهم این مهم اجرایی شد.